Znamy finałową dwudziestkę tegorocznego plebiscytu o Młodzieżowe Słowo Roku. Większość stanowią słowa, które albo pojawiały się w poprzednich edycjach konkursu, albo w ogóle nie powinny trafić do finału.
– Na liście dwudziestu nominowanych do Młodzieżowego Słowa Roku 2024 znalazły się dobrze już osadzone w komunikacji młodzieży słowa, takie jak: sigma, GOAT, rizz, slay, delulu czy bambik. Osiągnęły status jednostek – jak mówią młodzi – „mainstreamowych” i ze względu na pragmatyczną przydatność do szybkiej waloryzacji osób lub zjawisk pozostaną na długo – pisze prof. UJK dr hab. Anna Wileczek z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, przewodnicząca jury.
Nie mam pewności, czy „mainstream” można uznać za słowo młodzieżowe – ponieważ kojarzy mi się zdecydowanie mainstreamowo, czyli z głównym nurtem polszczyzny. Możemy jednak śmiało uznać, że są to słowa mainstreamowe dla plebiscytu – „sigma” i „slay” pojawiają się w nim po raz trzeci, a „sigma”, „delulu”, „bambik” i „rizz” – po raz drugi. To jednak nic w porównaniu do rekordzisty – „cringe” odnotowuje już siódme okrążenie.
Tak prezentuje się finałowa dwudziestka Młodzieżowego Słowa Roku 2024 w kolejności alfabetycznej: „aura”, „azbest”, „bambik”, „brainrot”, „brat”, „cringe”, „czemó”, „delulu”, „fe!n / fein / fin”, „fr / FR”, „glamur / glamour”, „GOAT”, „oi oi oi baka”, „oporowo”, „riz / rizzler / rizz”, „sigma”, „skibidi”, „slay”, „womp womp” oraz „yapping”.
Zanim jednak przyjrzymy się finałowej dwudziestce bliżej, przypomnijmy fragment regulaminu:
„7.1. Po analizie merytorycznej zgłoszeń I ETAPU, Jury ma prawo wyeliminować z Plebiscytu słowa/wyrażenia, które są sprzeczne z celem Plebiscytu albo zostały nagrodzone w poprzednich edycjach Plebiscytu. Do słów/wyrażeń sprzecznych z Plebiscytem należą w szczególności słowa/wyrażenia:
- a) wulgarne, obraźliwe, albo naruszające dobre obyczaje;
- b) zawierające treści niezgodne z prawem;
- c) nawołujące do nietolerancji/przemocy;
- d) należące do mowy nienawiści;
- e) eskalujące napięcie i uwikłane w konkretny spór polityczny/społeczny, np. hasła kampanii wyborczych, demonstracji ulicznych;
- f) odnoszące się do konkretnych osób, miejsc, organizacji (w tym: stanowiących imiona, nazwiska, pseudonimy, jednoznaczne przezwiska, nazwy partii politycznych, organizacji społecznych, spółek prawa handlowego, etc.);
- g) będące elementem nieregulaminowych akcji, mających na celu wpłynięcie na wynik Plebiscytu”.
A teraz finałowa dwudziestka – wraz ze znaczeniem opublikowanym w słowniczku Młodzieżowego Słowa Roku. Najpierw publikujemy słowa, których obecność w plebiscycie jest co najmniej wątpliwa.
- Bambik – pogardliwie bądź pobłażliwie o kimś, kto nic nie wie, jest w czymś słaby, niedoświadczony, niedojrzały, wyśmiewany. Inaczej niezdara, nieudacznik, słabeusz, naiwniak. Pierwotnie łączony z bambikiem ‘nowicjuszem’ z gry „Fortnite”. Jest aluzją do imienia Bambi z filmu animowanego oraz określenia nowego uczestnika w grze DaZ.
„Mateusz, ależ z ciebie bambik” – oświadczył Donald Tusk, zwracając się do Mateusza Morawieckiego – miało to miejsce 18 maja 2023 roku. W analizie Google Trends łatwo zauważyć, że właśnie wtedy przypadł szczyt popularności tego słowa, która zresztą nie utrzymała się długo. Najwyraźniej miesiącami nikogo „bambik” nie obchodził. Niewielki wzrost zainteresowania nastąpił dopiero… po opublikowaniu finałowej dwudziestki Młodzieżowego Słowa Roku 2024. Powiązanie słowa „bambik ze sporem PO/PiS oznacza, że mamy do czynienia z uwikłaniem w spór polityczny” (7.1.e). Ze względu na silne skojarzenia z Mateuszem Morawieckim, mamy też do czynienia z jednoznacznym przezwiskiem (7.1.f). Co więcej, jednoznaczny kontekst wypowiedzi mógłby sugerować, że słowo jest obraźliwe (7.1.a)…
Wyniki analizy Google Trends dla słowa „bambik” od 1 stycznia 2023 roku do 20 listopada 2024 roku.
- Brainrot – pejoratywne określenie treści kulturowych i stylu komunikacyjnego, tworzonych przez młodych użytkowników TikToka, którzy należą głównie do pokolenia Alfa i są nieustannie „podłączeni” do mediów społecznościowych. Słowo wywodzi się z języka angielskiego, gdzie oznacza ‘gnicie mózgu’ i nazywa praktykę tworzenia i pochłanianie treści wyłącznie rozrywkowych, wiralowych, memicznych, niemających określonego znaczenia i celu.
Twierdzenie, że ktoś ma zgniły mózg jest jednoznacznie obraźliwe (7.1.a). Jury próbuje zasugerować, że przecież nie chodzi o określenie osób, tylko treści i stylu komunikacji, ale chyba warto przypomnieć, że żadna treść ani komunikat mózgu nie mają. Zgniły mózg może mieć co najwyżej osoba, która tę treść stworzyła i właśnie taka jest prawdziwa treść tego wyzwiska.
- Brat – słowo w języku angielskim oznaczające ‘bachora’, czyli ‘niegrzeczne, niesforne, bezczelne dziecko’. Jego współczesne znaczenie wywodzi się od tytułu albumu piosenkarki Charli XCX (Charlotte Emma Aitchison), Brat to osoba charakteryzująca się buntowniczą, pewną siebie, niezależną i hedonistyczną postawą oraz stan wymykania się ustalonym konwencjom i oczekiwaniom społecznym, czego symbolem jest także jaskrawy zielono-limonkowy kolor.
W tym przypadku jury najprawdopodobniej nie zrozumiało istotnego międzynarodowego znaczenia słowa „brat”, które owszem – dosłownie oznacza „bachora”. Problem w tym, że jest ono używane jako osoby wchodzącej w relację BDSM, która wprawdzie jest stroną uległą, ale z premedytacją, konsensualnie i w ramach przyjętej konwencji łamie ustalone zasady. Ot, jak niegrzeczny „bachor”, którego trzeba następnie „ukarać”. Czy słownictwo związane z BDSM narusza dobre obyczaje? (7.1.a) Tutaj można się spierać, osobiście uważam, że nie, ale mam wrażenie, że promowanie konkretnych praktyk seksualnych jednak nie było celem Młodzieżowego Słowa Roku. Gdyby było, informacja o tym znalazłaby się w definicji, czyż nie?
– Album „Brat” (w stylizowanym zapisie: „brat”) brytyjskiej wokalistki Charli XCX ukazał się w czerwcu 2024 r. i z miejsca stał się internetowym wiralem. Poza zawartością muzyczną istotny był prosty szablon jednolicie limonkowej okładki z prostym napisem oraz samo znaczenie słowa brat – oryginalnie to ‘bachor’, ale autorka ukuła dla niego nową definicję związaną ze swobodnym, szczerym, trochę impulsywnym stylem bycia dziewczyny, której „zdarza się robić głupie rzeczy”. Rzuciła też hasło brat summer, czyli lata, które będzie stało pod znakiem takich dziewczyn. Posypały się memy. A ponieważ w Stanach Zjednoczonych było to lato przedwyborcze, Charli XCX nie omieszkała zauważyć, że Kamala Harris – którą wówczas wybrano na kandydatkę demokratów – też mieści się w definicji (słynny wpis w serwisie X: „Kamala is brat”). Hasło stało się ostatecznie brytyjskim słowem roku Collins Dictionary, ale jego popularność wyszła poza obszar anglosaski – opisywał fenomen Bartek Chaciński, zastępca redaktora naczelnego „Polityki” i juror Młodzieżowego Słowa Roku. I miał rację, oczywiście, ale koncept swobodnej, szczerej i impulsywnej dziewczyny robiąca głupie rzeczy Charli XCX dość ewidentnie zaczerpnęła z bedeesemowego slangu.
- Delulu – pochodzi od angielskiego słowa delusional ‘cierpiący na urojenia’. Może być nazwą osoby ogarniętej obsesją na jakimś bądź czyimś punkcie, może określać stan psychiczny osoby oderwanej od rzeczywistości, może też być przymiotnikiem zastępującym określenia: niepoważny, niewiarygodny, szalony.
To kolejny przypadek, kiedy informacja o tym, że słowo jest obraźliwe (7.1.a), zawiera się już w przytoczonej przez jury definicji. Słowo „delulu” oznacza, że oznacza, że ktoś cierpi na urojenia i jest stosowane do obrażania innych osób; w dodatku utrwala szkodliwe skojarzenia chorób psychicznych z negatywnymi cechami charakteru, a więc jest ableistyczne i przyczynia się do dyskryminowania osób z problemami psychicznymi (7.1.c, 7.1.d).
- Sigma, sigma male – określenie osoby odnoszącej sukcesy, pewnej siebie, wybitnej, którą można podziwiać. Sigma jest „samotnym wilkiem”, przekonanym o swej nieprzeciętności, ale się z tym nie afiszuje. Ustala zasady, których bezwzględnie przestrzega. Słowo występuje też w połączeniach, np. skibidi sigma, sigma rizz, które wzmacniają jego pozytywny wydźwięk.
Słowo „sigma” wywodzi się z manosfery. Sigma to kolejny, po „samcu alfa” i „samcu beta” typ mężczyzny. Termin najprawdopodobniej stworzył skrajnie prawicowy aktywista Theodore Robert Beale (Vox Day). Pochodzenie słowa ze środowisk opierających się na mizogini oznacza uwikłanie w spór społeczny (7.1.e).
Pięć z dwudziestu to dość spory odsetek, tym bardziej zastanawia więc, dlaczego jury aż do tego stopnia ignoruje własny regulamin. W informacji prasowej znajdujemy jednak zapewnienie:
– Finałowa dwudziestka została wybrana spośród propozycji najczęściej zgłaszanych przez Internautów. Zaproponowane wyrazy i wyrażenia spełniają jednocześnie wszystkie kryteria regulaminowe.
W finale znalazły się też słowa, które wprawdzie nie łamią regulaminu, ale są sprzeczne z deklaracjami jury.
– Tamta edycja wiele nas nauczyła. Między innymi tego, że co roku musimy od nowa komunikować cel plebiscytu. Przypominać, że chodzi w nim o pokazywanie, jak zmienia się język, co nowego pojawia się w nim spontanicznie – opowiadał Bartek Chaciński w rozmowie z Emilią Dłużewską z „Wyborczej” na potrzeby artykułu „»Skibidi«, »kysgate«, »pdf«. Czy czeka nas Młodzieżowa Inba Roku?”. Niestety, większości finałowych słów daleko do spontaniczności i zmian – wręcz przeciwnie, pojawiają się one regularnie.
- Cringe – coś żenującego, obciachowego, wywołującego wstyd lub niesmak. Wersja przymiotnikowa: ‘cringe’owy’ (krindżowy). Czasownikowa: ‘krindżować’ (np. to mnie krindżuje, ew. krindżuję, kiedy to widzę). Synonimem tej ostatniej formy jest ‘mrozić’. W języku angielskim ‘cringe’ to tyle co wzdrygnąć się. Mówi się więc często o dreszczu żenady (2017, 2018, 2019, 2021, 2022, 2023, 2024).
- FR / fr – skrót od ang. for real ‘naprawdę’; wyraz aprobaty najczęściej w komunikacji pisanej, ale niekiedy także w ustnej (2023, 2024).
- Oporowo – robić coś bardzo intensywnie, z zaangażowaniem, najmocniej, najlepiej, całym sobą, do końca. Synonim wyrażeń do oporu, w opór (2023, 2024).
- riz / rizzler / rizz – zespół zalet decydujących o atrakcyjności (także seksualnej) w oczach innych; urok, czar, charyzma. „Rizz” wzięło się od angielskiego słowa charisma (charyzma), upowszechnione zostało jako skrót przez influencera i rapera Kaia Cenata; rizzler – mężczyzna o wysokiej charyzmie, także: podrywacz, uwodziciel. Brzmieniowo nawiązuje do Riddlera – komiksowego superzłoczyńcy ze świata „Batmana” (2023, 2024).
- Slay – (z ang. slay – ‘niszczyć, gromić’) świetnie, znakomicie, doskonale; określenie czegoś, co robi wrażenie, albo wyrażenie podziwu dla kogoś, kto imponuje, „poraża”, np. atrakcyjnym wyglądem lub jakąś umiejętnością (2022, 2023, 2024).
Także już omówione słowa w większości nie debiutowały w tegorocznym plebiscycie – „bambik” oraz „delulu” pojawiły się w latach 2023 i 2024, a „sigma” – 2022, 2023 i 2024. Warto podkreślić, że nie chodzi tylko o trafienie do finałowej dwudziestki, ale też o słowa, które już znalazły się na podium! „Slay” zajęło drugie miejsce w 2022 roku, a „sigma” – w 2023 roku. Podobna sytuacja miała miejsce w przeszłości, kiedy „sztos” wygrał w 2016 roku, a w 2017 roku – zajął drugie miejsce.
– W plebiscycie oddano ponad 5000 głosów. Najwięcej – 417 – padło na zeszłorocznego zwycięzcę – rzeczownik sztos. Na drugim miejscu z 269 głosami jest neologizm dwudzionek, który ma zastąpić weekend. 227 głosów oddano na wyraz XD w komunikacji pisanej, dziś także element języka mówionego, zapisywany w zgłoszeniach również jako iksde. (…) Zwycięzcą naszego plebiscytu nie może być zeszłoroczny laureat. Drugie z kolei słowo – dwudzionek – to słabo akceptowany purystyczny pomysł, wyśmiewany już przez Juliana Tuwima, który uważał, że weekendu niczym zastępować nie trzeba. Uznajemy więc, że młodym słowem roku 2017 jest kolejne na liście XD – wyjaśniało wtedy jury, dość swobodnie podchodząc do idei plebiscytu.
A jak wyglądają definicje pozostałych – czyli tych bez wątpienia zgodnych z regulaminem oraz tych, które rzeczywiście są w plebiscycie czymś nowym – słów, które trafiły do finałowej dwudziestki?
- Aura – zespół cech, jakości towarzyszących danej osobie i wpływających na jej odbiór przez otoczenie; „pole energetyczne” otaczające człowieka. Zwrot mieć aurę wiąże się z pozytywną oceną. Dodatnie punkty aury gromadzi się za pozytywne doświadczenia, ujemne zaś – za wpadki lub zachowania postrzegane negatywnie.
- Azbest – nieokreślone semantycznie, ale intencjonalnie humorystyczne nawiązanie do filmów i memów o „wylewaniu azbestu”. Zalewanie azbestem może być też aluzją do patodeweloperki oferującej niską jakość za duże pieniądze oraz niszczącej środowisko naturalne. Asbestos to słowo greckie, znaczy ‘nieugaszony, niepalny’.
- Czemó – oznacza to samo, co w języku ogólnym „czemu”, wydaje się jedynie mocniej podszyte zdziwieniem oraz przypomina wymowę bliską „czemo”. Słowo wzięło się z powielanej na TikToku rozmowy dwóch młodych graczy w „Fortnite’a”. Jeden z nich mówi drugiemu, że opuszcza grę w duecie. Na co drugi reaguje pytaniem: „czemu?”, co internauci zinterpretowali jako „czemó”.
- Fe!n / fein / fin – osoba uzależniona (np. od narkotyków, ale nie tylko) lub obsesyjnie czegoś pragnąca. Słowo z tytułu i refrenu popularnego utworu rapera Travisa Scotta z 2023 r., nawiązujące do angielskiego „fiend”, które oznacza demona, złego ducha, a potocznie – kogoś owładniętego jakąś obsesją lub uzależnieniem. Refren (interpretowany jako ‘fin’) stał się kanwą do wielu tiktokowych przeróbek).
- Glamur / glamour – w języku ogólnym słowo jest kojarzone z modą lub stylem życia pełnym przepychu, blasku i elegancji. Ostatnio wyraz ten, pisany także jako glamur, odnosi się do ubrań w cętki, kiedyś zwanych panterką, i tiktokowego trendu do stylizacji z użyciem tego wzoru przy dźwiękach utworu „Glamour”. W pierwszym znaczeniu jest to słowo międzynarodowe, pochodzi z języka szkockiego, gdzie oznaczało magiczne zaklęcie.
- GOAT – akronim pochodzący od wyrażenia „Greatest of All Time” ‘najlepszy w historii’, używany często w slangu, także w języku mediów, np. w kontekstach sportowych na określenie osób wybitnych w swojej dyscyplinie.
- Oi oi oi baka – zawołanie wzięte ze świata anime („baka” po japońsku odznacza idiotę, głupca) i wykorzystane na całym świecie, w tym w Polsce, jako rodzaj wyzwania, w ramach którego należy w miejscu publicznym (np. szkoła, fast food w galerii handlowej) stanąć na krześle lub stole i z odpowiednią intonacją krzyczeć: „Oi oi oi baka!”, robiąc przy tym głupie miny. Zabawa ma swój wyraz na TikToku i przypomina wcześniejszą: „Moment, w którym zdałem sobie sprawę, że potrafię śpiewać” – tamta polegała na nieudolnym występie wokalnym w podobnych okolicznościach.
- Skibidi – pozbawiony wyraźnego znaczenia, niemal nonsensowny termin pojawiający się często w związkach z innymi słowami i w zależności od kontekstu sugerujący coś fajnego, dziwnego, złego lub zaskakującego. Najpopularniejsze jest „skibidi toilet” opisujące serię wiralowych filmów o toaletach z ludzkimi głowami. Samo słowo „skibidi” wywodzi się od tytułu singla zespołu Little Big, a zostało spopularyzowane m.in. przez piosenkę (często wykorzystywaną na TikToku) „Dom dom yes yes” bułgarskiego artysty Biser Kinga (Bisera Draganova).
- Womp womp – wyrażenie używane do zasygnalizowania negatywnych emocji, najczęściej braku zainteresowania rozmową lub chęci jej zakończenia. Pierwotnie onomatopeja naśladująca łomot, trzask.
- Yapping – w slangowym znaczeniu to ględzenie, paplanie, zbyt długa mowa na jeden temat. Wiąże się z ang. czasownikiem yap ’szczekać, ujadać, jazgotać’. Słowo znane od dawna, ale spopularyzowane na nowo w mediach społecznościowych jako żartobliwe określenie przedłużających się wypowiedzi.
Na Młodzieżowe Słowo Roku 2024 można głosować do 30 listopada 2024 (do godziny 12:00). Wyniki zostaną opublikowane w pierwszej połowie grudnia.
Wyniki wszystkich edycji plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku, źródło: oficjalna strona plebiscytu
W jury zasiadają: prof. UJK dr hab. Anna Wileczek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Marek Łaziński (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Ewa Kołodziejek (Uniwersytet Szczeciński), oraz Bartek Chaciński, zastępca redaktora naczelnego „Polityki”. Jury jest wspierane przez doradczy zespół młodzieżowy z Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży oraz przedstawiciele PWN.
Głównym organizatorem plebiscytu jest Wydawnictwo Naukowe PWN SA, a wspierają go Mecenas Plebiscytu marka Doritos i Partner Główny, Fundacja PZU.
Anna Tess Gołębiowska
Czytaj też: Finał Młodzieżowego Słowa Roku 2023. Skandal związany z tematyką samobójstwa
Czytaj też: Młodzieżowe czy Mizoginiczne Słowo Roku? Czy internauci naprawią wpadkę jury [2022]
Czytaj też: Essa, odklejka i te wstydliwe słowa, czyli plebiscyt Młodzieżowe Słowo Roku 2022 rozstrzygnięty
Reklama
Skarpetki idealne dla książkoholika? Zajrzyj na Molom.pl