Młodzieżowe Słowo Roku to plebiscyt organizowany przez PWN od 2016 roku. Co roku budzi on silne emocje, w tegorocznej edycji pojawiło się około 18 tysięcy propozycji słów. Jury wyłoniło finałową dwudziestkę, ale jedno ze słów dostało z niej skreślone. Towarzyszył temu skandal.
UWAGA: W tekście znajdują się treści związane z tematyką samobójstwa i chorób psychicznych
– Dziękujemy wszystkim, którzy zgłosili swoje propozycje do tytułu Młodzieżowego Słowa Roku 2023. Internauci wykazali się ogromnym zaangażowaniem i kreatywnością, otrzymaliśmy wiele ciekawych definicji i przykładów użycia zgłaszanych słów. Nadesłane zgłoszenia tworzą obraz żywej polszczyzny, którą posługuje się młodzież – czytamy w komunikacie jury wydanym 15 listopada 2023. – To już jest 8. edycja plebiscytu PWN i, jak co roku, pojawiły się nowe wyrazy, inspirowane komunikacją w ramach mediów, gier i codziennych kontaktów, ale także znowu ujawnili się „dobrzy znajomi” – słowa, które niemal na stałe weszły do języka młodzieży.
Poniżej prezentujemy finałową dwudziestkę słów i wyrażeń wraz z ich definicjami opublikowanymi przez jury.
• bambik
żółtodziób, nieudacznik, słabeusz, początkujący albo gorszy gracz, zawodnik. Określenie pejoratywne lub ironiczne, czasem żartobliwe (w nawiązaniu do wiralowej piosenki o bambiku z gry wideo „Fortnite”, który „nie ma V‑dolców”, czyli waluty używanej w tej grze)
• baza
Warianty: bazunia, zbazowane.
Definicja: wyraz aprobaty, uznanie dla czyjejś opinii, zwłaszcza wygłaszanej z odwagą lub kontrowersyjnej. W Polsce od dawna także składnik popularnego określenia „czaić bazę” (wiedzieć, rozumieć). W tym znaczenie jest kalką z angielskiego based, opisującego kogoś, kto głosi poglądy na bazie samodzielnie zdobytej wiedzy i zdrowego rozsądku. O samej osobie – jak i jej poglądach – mawia się też, że jest zbazowany (zbazowana, zbazowane)
• bratku/ bruh
Definicja: zwrot do kumpla, przyjaciela, ziomka (dawne bracie, brachu), występujące też w wersji zapożyczonej z angielskiego (brother, skrócone bro)’. Bruh bywa synonimem bratku, częściej jednak ma znaczenie osobne – jako westchnienie wyrażające frustrację i niezadowolenie, czasem zdumienie, odpowiednik o, bracie! (albo nawet daj spokój)
• cringe
Wariant: krindż
Definicja: coś żenującego, obciachowego, wywołującego wstyd lub niesmak. Wersja przymiotnikowa: cringe’owy (krindżowy). Czasownikowa: krindżować (np. to mnie krindżuje, ew. krindżuję, kiedy to widzę). Synonimem tej ostatniej formy jest mrozić. W jęz. ang. cringe to tyle co wzdrygnąć się. Mówi się więc często o dreszczu żenady
• delulu
Definicja: od ang. delusional ‘cierpiący na urojenia’. Oznacza osobę ogarniętą obsesją, zakochaną w swoim idolu/idolce, rzadziej w osobie z bezpośredniego otoczenia, i wierzącą we wzajemność. Często spotykane w języku fanek i fanów K‑popu. W szerszym znaczeniu: osoba żyjąca w świecie urojeń, a nawet oderwana od rzeczywistości
• drillowiec
Definicja: w podstawowym znaczeniu osoba interesująca się drillem, czyli bardziej agresywną, mocniejszą i mroczniejszą odmianą trapu (dominującego w ostatnich latach nurtu rapu). Gdy wykracza poza kontekst muzyczny, opisuje w sposób pozytywny pewien luz w zachowaniu i ubiorze, częściej jednak jest pejoratywnym określeniem wytykającym łączenie patologii, nawiązań do świata gangsterskiego i drogiej garderoby. A czasem po prostu określeniem osób noszących bardzo drogie ubrania znanych marek
• FR/ for real
Definicja: z ang. for real ‘naprawdę, realnie, rzeczywiście, na serio’ Zazwyczaj występuje jako wyraz zgody i aprobaty wobec wypowiedzi przedmówcy; (real i rel są w zgłoszeniach podawane jako wymienne, choć pierwotne ich znaczenia są odmienne, zob. rel)
• git
Definicja: ‘dobry, dobrze’(skrót: G); zgłaszane także w wersji gites, gitesik, gitara, gituwa (gitówa). Słowo wieloznaczne, obecne w slangu od stu lat
• imo
Definicja: skrót od ang. in my opinion ‘moim zdaniem’. Jest akronimem zastępującym dłuższe wyrażenia: „według mnie”, „w moim przekonaniu”
• kys [słowo usunięte z finału]
Definicja: skrótowiec od ang. kill yourself, czyli dosł. ‘zabij się’. Niedosłowne, czasem żartobliwe określenie oznaczające tyle co ‘odczep się, ogarnij się’ albo ‘zamknij się’, kończące dyskusję. Popularne w grach wideo i na YouTube. Tłumaczone też przewrotnie jako keep yourself safe, czyli ‘uważaj na siebie’ – w tym drugim znaczeniu również występuje w jęz. angielskim
• LOL
Definicja: skrótowiec od ang. lots of laugh ‘dużo śmiechu’; niegdyś odnosił się do zaznaczania komizmu i żartu, obecnie coraz częściej występuje w wypowiedziach o czymś niespodziewanym, zaskakujących, nieodpowiednim i wcale nieśmiesznym
• NPC
Definicja: niewyróżniająca się lub nieznana osoba; ktoś, kto zachowuje się mechanicznie, podejrzanie, dziwnie – jak postać z gry; od ang. non-player character, non-playable character ‘postać niebędąca graczem’; polski wariant tego skrótowca to enpecet
• odklejka
Warianty: odkleić się, odklejeniec, odklejony, odkleiło, odkleja (czynność), odkleja (osoba).
Definicja: stan oderwania od rzeczywistości lub osoba, która nie rozumie, co się dzieje, jest nieobecna myślami, zachowuje się dziwnie lub głupkowato
• oporowo
Definicja: bardzo, dużo, najmocniej, najlepiej, ale także intensywnie pracować, robić coś do końca. Synonim wyrażenia w opór oraz do oporu.
• rel
Definicja: z ang. relatable; ‘możliwy do powiązania z tematem’; potwierdzenie tego, co mówił przedmówca; inaczej „czuję to samo” lub zgadzam się z tobą”. Zob. fr/ FR
• rizz
Definicja: wyraz pochodzi od ang. charisma. Oznacza zespół cech pozwalających na duży wpływ na płeć przeciwną; urok; umiejętność „podrywu” i szerzej – wrażenie wywierane na innych;
• side-eye
Definicja: tłumaczone na język polski jako „boczne oko”; Spojrzenie z ukosa wyrażające, zdumienie, zażenowanie, niechęć, niezadowolenie; wywodzi się z memów prezentujących twarze z tzw. „krzywym spojrzeniem”
• sigma
Wariant: sigma male
Definicja: określenie wywodzące się z manosfery i odnoszące się do mężczyzny niezależnego, intrygującego, pewnego siebie. Sigma jest „samotnym wilkiem”, przekonanym o swej nieprzeciętności, odnosi sukcesy, ale się z tym nie afiszuje. Współcześnie, coraz częściej używane na określenie każdej osoby (także kobiety), która cieszy się z jakiegoś osiągnięcia; wyrażenie podziwu
• slay
Definicja: (z ang. slay – ‘niszczyć, gromić’) świetnie, znakomicie; określenie czegoś, co robi wrażenie, albo kogoś, kto wzbudza podziw, imponuje, „poraża”, np. atrakcyjnym wyglądem; okrzyk zadowolenia. Slangowe: „you slay me” w formie dowcipnego komentarza stosowane było już sto lat temu
• zgerypała
Definicja: żartobliwy zrost wyrazowy oznaczający ocenę niedostateczną lub komentarz do fatalnej w skutkach decyzji, nieszczęśliwego zbiegu okoliczności; niefart. Pochodzi z cytatu: „Z gery pała, z maty kolejna”, zaczerpniętego z serialu „Szkoła”. Słowa te stały się popularnym wiralem rozpowszechnionym w mediach społecznościowych. •
To ze słowem „kys” wiąże się skandal związany z tegoroczną edycją Młodzieżowego Słowa Roku. Jest to skrót od „kill yourself”, czyli dosłownie „zabij się”. Za użycie takiego wyrażenia w mediach społecznościowych łatwo byłoby podpaść moderacji, więc pojawił się skrót umożliwiający obejście algorytmów. „Kys” może zostać użyte żartobliwie, ale często jest też po prostu nacechowane agresją. W takich kontekstach przekazuje treść „zamknij mordę” albo właśnie… „kill yourself”.
O komentarz poprosiliśmy Minerwę Wdzięczkowską, suicydolożkę, autorkę Minerwa Project.
– Mam wrażenie, że to nie jest pierwszy raz, kiedy to jury nie zastanawia się nad odpowiedzialnością społeczną. Jak ja byłam młodzieżą, to mówiło się „zabij sb”, z wymową „syby”, wtedy to było dla mnie zabawne i używałam tego często, ale jak dorosłam i zdobyłam wykształcenie w suicydologii, to mnie na samo wspomnienie oblewa zimny pot… Po pierwsze, nie zawsze takie słowa mają formę żartu, często są stosowane w dyskusjach jawnie agresywnych, jako „zamknij mordę” – wyjaśnia Minerwa Wdzięczkowska. – Po drugie, nawet jeśli to jest żart, to nie, żarty z samobójstwa w przestrzeni publicznej i ten rodzaj normalizowania tematu nie są ok. Nigdy nie wiemy, czy osoba z klasy, do której się tak zwracamy, nie jest przypadkiem w kryzysie albo nie doświadczyła samobójstwa kogoś bliskiego. Albo czy nie słucha tego osoba, która walczy z myślami samobójczymi i już od kilku dni po raz pierwszy w życiu ich nie miała… aż nie usłyszała rozmowy, w której osoby z jej klasy mówią do siebie „kys”. No i rzucając samobójstwem bezmyślnie: w memach, w wyrażeniach typu „znowu zgubiłam gumkę do włosów, ja się zastrzelę”, uniewrażliwiamy się na ten temat. Przestajemy zauważać sygnały ostrzegawcze, bo skoro każdy mówi do siebie „zabij się” albo o sobie „zabiję się”, to jak mamy się zorientować, że tym razem ktoś potrzebuje pomocy? Normalizacja tematu – TAK, jako psychoedukacja, jako mówienie o swoich myślach samobójczych, pytanie, czy inne osoby je mają i jak sobie radzą, wspieranie… Nie jako wrzucanie samobójstwa jako śmiesznej, młodzieżowej, żartobliwej frazy.
Minerwa Wdzięczkowska poruszyła też temat w mediach społecznościowych, dzięki czemu został podchwycony przez kolejne osoby, a na profilu PWN‑u zaczęły pojawiać się komentarze na ten temat. 16 listopada „kys” zostało usunięte z finału Młodzieżowego Słowa Roku 2023.
Komunikat Organizatora plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku 2023
Do II etapu plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku głosami Internautów do finałowej dwudziestki słów zakwalifikowało się słowo KYS. Jak każde z przesłanych wyrażeń, zgłoszenie było szczegółowo analizowane przez członków Jury przy wsparciu zespołu doradczego nastolatków z Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży UJK. Wszystkie słowa w II etapie plebiscytu były rozpatrywane w połączeniu z definicjami nadesłanymi przez uczestników konkursu, w kontekście ich aktualnego użycia w slangu nastolatków. Zgodnie z definicją KYS to niedosłowne, czasem żartobliwe określenie oznaczające tyle, co ‘odczep się, ogarnij się’ albo ‘zamknij się’, kończące dyskusję. Popularne w grach wideo i na YouTube.
Po pierwszym dniu II etapu konkursu pojawiły się jednak zgłoszenia nadsyłane do Wydawnictwa pocztą elektroniczną oraz komentarze w mediach społecznościowych informujące o jednoznacznie negatywnym dosłownym (‘kill yourself’) odbiorze tego słowa przez niektórych. Pomimo, że nadesłane w pierwszym etapie konkursu definicje nie wskazują na powszechne użycie słowa KYS w takim znaczeniu, organizator konkursu podjął decyzję o usunięciu powyższego zgłoszenia z finałowej dwudziestki.
Warto jednak zauważyć (co na screenach pokazała Minerwa Wdzięczkowska), że jury od początku informowało, że „kys” to skrót od „kill yourself”, a więc nie mogło być mowy o nieznajomości znaczenia tego słowa. Budzi też wątpliwość informacja, że zgłoszenie było szczegółowo analizowane, ponieważ w przypadku takiej analizy jury musiałoby dowiedzieć się, że „kys” używane jest w sieci do obchodzenia algorytmów i szerzenia nienawiści.
Co więcej, dopuszczenie słowa „kys” do finału nie jest zgodne z regulaminem plebiscytu – łamie aż cztery z siedmiu istniejących kryteriów.
Do słów/wyrażeń sprzecznych z Plebiscytem należą w szczególności słowa/wyrażenia:
a) wulgarne, obraźliwe bądź naruszające dobre obyczaje;
b) zawierające treści niezgodne z prawem;
c) nawołujące do nietolerancji/przemocy;
d) należące do mowy nienawiści;
e) eskalujące napięcie i uwikłane w konkretny spór polityczny/społeczny, np. hasła kampanii wyborczych, demonstracji ulicznych;
f) odnoszące się do konkretnych osób, miejsc, organizacji (w tym: stanowiących imiona, nazwiska, pseudonimy, jednoznaczne przezwiska, nazwy partii politycznych, organizacji społecznych, firm);
g) będące elementem nieregulaminowych akcji, mających na celu wpłyniecie na wynik Plebiscytu.
Promowaniu tego słowa sprzeciwiły się osoby zajmujące się prewencją suicydalną.
– My, osoby aktywistyczne oraz zrzeszone w organizacjach tworzących koalicję „TAK dla prewencji suicydalnej!” alarmowaliśmy o szkodliwości słowa „kys” w finałowej dwudziestce plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku 2023 – czytamy w liście otwartym. – Zmagamy się z ogromną falą prób samo*bójczych wśród młodych osób. W 2022 roku padł ponowny rekord liczby prób samo*bójczych dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia. Ponad 2000 osób do 18. roku życia podjęło próbę S w ubiegłym roku, a 150 z tych prób zakończyło się śmiercią.
Niestety „kys” nie jest jedynym problematycznym słowem w tegorocznej edycji Młodzieżowego Słowa Roku. Słowo „delulu” oznacza, że ktoś cierpi na urojenia i jest stosowane do obrażania innych osób; w dodatku utrwala szkodliwe skojarzenia chorób psychicznych z negatywnymi cechami charakteru, a więc jest ableistyczne i przyczynia się do dyskryminowania osób z problemami psychicznymi. Słowo „sigma” natomiast wywodzi się z manosfery, przez co łamie punkt regulaminu jako „eskalujące napięcie i uwikłane w konkretny spór polityczny/społeczny”. Jest jeszcze „odklejka”, które jest zdecydowanie delikatniejsze niż „delulu”, ale również mogące służyć do obrażania innych. Przy bardzo restrykcyjnym ujęciu regulaminu, także to słowo nie powinno trafić do finału.
– Ceni się uporządkowaną rzeczywistość i racjonalność, negatywnie waloryzując choćby – jak podają internauci – osobę „która dopisuje sobie historie w swojej głowie’, „ma zaburzoną [percepcję] rzeczywistości, ma urojenia, żyje we własnym świecie’. Wówczas stan takiej postaci określa się jako odklejka lub delulu. W tym drugim słowie pierwotnie „wykpiwano” wyobrażone lub urojone związki z popularnymi idolami, tzw. delusionship, by szybko wykorzystać je do ironicznego określania wszelkich nieracjonalnych zachowań i „odlotów” – pisała w komentarzu „Prosta prawda i ‘krzywe’ spojrzenie” Anna Wileczek, przewodnicząca jury, zauważając problematyczne skojarzenia z zaburzeniami i urojeniami. Tak jak w przypadku „kys” nie można więc mówić, że jury nie zrozumiało prawdziwego znaczenia problematycznego słowa.
– Przed rokiem wiele uwagi poświęciliśmy językowi manosfery. W tym roku w plebiscycie dała o sobie znać zupełnie inna strona słownictwa odnoszącego się do młodych mężczyzn – związana z dbałością, czasem nawet przesadną, o własny wygląd, styl i szyk – stwierdził Bartek Chaciński w „O dripie drillowca”… choć przecież do finału trafiło właśnie słowo powiązane z manosferą, czyli „sigma”. Ba, dokładnie to samo słowo trafiło do finałowej dwudziestki rok wcześniej!
W trzecim z opublikowanych komentarzy „G czyli git” Marek Łaziński nie nawiązał do żadnego z problematycznych słów.
To nie pierwszy raz, kiedy w finale plebiscytu pojawiają się słowa i wyrażenia niezgodne z jego regulaminem. Poruszaliśmy ten temat w tekstach „Młodzieżowe czy Mizoginiczne Słowo Roku? Czy internauci naprawią wpadkę jury” oraz „Essa, odklejka i te wstydliwe słowa, czyli plebiscyt Młodzieżowe Słowo Roku 2022 rozstrzygnięty”.
Młodzieżowym Słowem Roku 2022 została „essa”, a wyróżnienie otrzymała „odklejka”. W 2021 roku zwycięskim słowem okazał się „śpiulkolot”, drugie miejsce zajęła „naura”, a trzecie – „twoja stara”. W 2020 roku plebiscytu nie rozstrzygnięto – najwięcej głosów oddano na słowa pochodzące od nazwiska „Sasin” (np. „sasinić”), co było sprzeczne z regulaminem; wyróżnienie otrzymał „tozależyzm”. W 2019 roku na podium stanęły „alternatywka”, „jesieniara” i „eluwina”. Młodzieżowym Słowem Roku 2018 został „dzban”, drugie miejsce zajął „masny/masno”, a trzecie – „prestiż/prestiżowy”. W 2017 roku nagrodzone zostało słowo „XD”, a dalej na podium znalazły się „sztos” i „dwudzionek”. Wreszcie w pierwszej edycji plebiscytu, w 2016 roku, zwyciężył „sztos”, drugie miejsce trafiło do „ogarnąć/ogarniać się”, a na trzecim miejscu uplasowały się „beka” i „masakra”.
Tradycyjnie już w jury zasiedli: prof. dr hab. Anna Wileczek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Marek Łaziński (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Ewa Kołodziejek (Uniwersytet Szczeciński) oraz Bartek Chaciński (Polityka). Wsparcie zapewniły im zespół doradczy nastolatków z Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży UJK oraz przedstawiciele PWN. Partnerem plebiscytu jest Uniwersytet Warszawski, a Honorowym Mecenasem Alior Bank.
Anna Tess Gołębiowska
***
Jeśli cierpisz z powodu depresji lub zmagasz się z myślami samobójczymi, nie wahaj się szukać pomocy. W kryzysie psychicznym możesz zadzwonić pod numer alarmowy 112 lub na telefon zaufania.
• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji
tel. 22 594 91 00
(środa-czwartek, 17:00–19:00)
• Telefon zaufania dla osób dorosłych
w kryzysie emocjonalnym
tel. 116 123
(poniedziałek-piątek, 14:00–22:00)
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
tel. 116 111
(codziennie, całodobowo)
• ITAKA – Antydepresyjny telefon zaufania
tel. 22 484 88 01
(poniedziałek-piątek, 15:00–20:00)
• ITAKA – Telefon Zaufania Młodych
tel. 22 484 88 04
(poniedziałek-sobota, 12:00–20:00)
• Bezpłatna linia wsparcia dla osób po stracie bliskich
tel. 0 800 108 108
(poniedziałek-piątek, 14:00–20:00)
• Telefoniczna Pierwsza Pomoc Psychologiczna
tel. 22 425 98 48
(poniedziałek-piątek, 17:00–20:00; sobota, 15:00–17:00)
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
tel. 116 111
(codziennie, całodobowo)
• Stowarzyszenia Animo – Odważ się żyć!
tel. 22 270 11 65
(poniedziałek-czwartek, 18:00–21:00)
Porady mailowe (w języku polskim i angielskim) pod adresem:
psycholog@stowarzyszenieanimo.pl
