Jon Fosse piszący w języku nynorsk z Literacką Nagrodą Nobla.

Nor­we­ski pisarz i dra­ma­turg Jon Fos­se otrzy­mał dziś Lite­rac­ką Nagro­dę Nobla „za nowa­tor­skie sztu­ki i pro­zę, któ­re dają głos temu, co niewypowiedziane”.

– To praw­do­po­dob­nie naj­waż­niej­szy obec­nie, jesz­cze przed Noblem nawet, nor­we­ski pisarz. Czę­sto o nim mówią, że jest nowym Ibse­nem, cze­go on bar­dzo nie lubi, ponie­waż chce być pierw­szym Fos­se, a nie dru­gim kimś – komen­to­wał Michał Michal­ski, pol­ski wydaw­ca Jona Fos­se, w roz­mo­wie z Insty­tu­tem Książ­ki. Opo­wia­dał też o „Sep­to­lo­gii”, czy­li naj­waż­niej­szym dzie­le nobli­sty. – Jest to na pew­no bar­dzo trud­na książ­ka, jest pisa­na stru­mie­niem świa­do­mo­ści, gło­sy tego stru­mie­nia świa­do­mo­ści prze­pla­ta­ją się mię­dzy dwo­ma posta­cia­mi, któ­re nazy­wa­ją się tak samo. Nie ma tam ani jed­nej krop­ki, w całej książ­ce, któ­ra ma pra­wie 300 stron, więc nie jest to łatwa lek­tu­ra – sta­ra­ją­ca się w dużej mie­rze oddać to jak ludzie mówią, więc peł­na powtó­rzeń, peł­na pomy­łek. Wyma­ga­ją­ca, ale też dają­ca bar­dzo dużą satysfakcję.

Pro­za­tor­skim opus magnum auto­ra jest cykl „Sep­to­lo­gien”, któ­rzy dzie­li się na trzy czę­ści: „Det andre namnet – Sep­to­lo­gien I‑II”, „Eg er ein annan – Sep­to­lo­gien III‑V” oraz „Eit nytt namn – Sep­to­lo­gien VI-VII”. W Pol­sce książ­ka „Dru­gie imię. Sep­to­lo­gia I‑II” uka­za­ła się nakła­dem wydaw­nic­twa Art Rage 21 wrze­śnia 2023 roku w prze­kła­dzie Iwo­ny Zim­nic­kiej. Dru­ga część uka­że się w przy­szłym roku, a w mię­dzy­cza­sie może­my spo­dzie­wać się też tłu­ma­cze­nia kolej­nej książ­ki Jona Fos­se o robo­czym tytu­le „Błysk”.

Jon Fos­se: „Dru­gie imię. Sep­to­lo­gia I‑II”

Pierw­szy tom pro­za­tor­skie­go opus magnum jed­ne­go z naj­waż­niej­szych współ­cze­snych pisarzy.

Malarz i wdo­wiec Asle miesz­ka samot­nie w domu w Dyl­gja. Jedy­ny­mi oso­ba­mi, z któ­ry­mi wciąż się widu­je, są jego sąsiad, rybak Åsle­ik i Bey­er, wła­ści­ciel gale­rii w Bjør­gvin, kil­ka godzin jaz­dy na połu­dnie. W Bjør­gvin miesz­ka tak­że dru­gi Asle, jego sobo­wtór, a może cień albo dru­ga wer­sja tego same­go życia? Pierw­szy z nich stał się reli­gij­ny, rzu­cił picie i odniósł suk­ces, dru­gie­mu przy­padł trud­niej­szy los. Wszyst­ko powo­li zmie­rza do spo­tka­nia obu malarzy.

W tej pory­wa­ją­cej ryt­mem, hip­no­tycz­nej pro­zie Fos­se sta­wia fun­da­men­tal­ne pyta­nia: co czy­ni nas tym, kim jeste­śmy? Dla­cze­go pro­wa­dzi­my takie, a nie inne życie? Z pomo­cą retro­spek­cji nor­we­ski mistrz por­tre­tu­je życie obu mala­rzy, two­rząc przej­mu­ją­cy obraz kon­dy­cji ludzkiej.

Sep­to­lo­gia opo­wia­da o spra­wach naj­waż­niej­szych: o natu­rze sztu­ki, Bogu, prze­mi­ja­niu, nało­gach, miło­ści i śmierci.

„Pisar­stwo Fos­se­go pochła­nia czy­tel­ni­ka, jest czymś, w czym czy­tel­nik zni­ka niby wiatr w ciem­no­ściach. (…) Jego gło­su nie spo­sób pomy­lić”
Karl Ove Knausgård

– Przy tej oka­zji podzię­ko­wa­nia dla Iwo­ny Zim­nic­kiej za wspa­nia­ły prze­kład. Wszyst­kie książ­ki Jona tłu­ma­czy i będzie tłu­ma­czyć pani Iwo­na, bo jest wspa­nia­łą tłu­macz­ką – sko­men­to­wał redak­tor naczel­ny Art Rage, Krzysz­tof Cie­ślik. War­to zauwa­żyć, że Art Rage pod­kre­śla wagę osób odpo­wie­dzial­nych za prze­kład – nazwi­sko Iwo­ny Zim­nic­kiej zna­la­zło się na okład­ce „Dru­gie­go imie­nia. Sep­to­lo­gii I‑II”.

Jon Fos­se był wcze­śniej wymie­nia­ny jako jeden z fawo­ry­tów do Lite­rac­kiej Nagro­dy Nobla. Jest uwa­ża­ny za jed­ne­go z naj­wy­bit­niej­szych współ­cze­snych dramatopisarzy.

Przy­szedł na świat 29 wrze­śnia 1959 roku w Hau­ge­sund. Pisze w języ­ku nynorsk, czy­li mniej popu­lar­nym z dwóch ofi­cjal­nych stan­dar­dów języ­ka nor­we­skie­go (bar­dziej popu­lar­ny jest bok­mål). Według sza­cun­ków języ­ka nynorsk uży­wa oko­ło 10–15% osób zamiesz­ku­ją­cych Nor­we­gię.

Jon Fos­se zade­biu­to­wał w 1983 powie­ścią Raudt, svart (Czer­wo­ne, czar­ne), z kolei jego pierw­sza sztu­ka Og aldri skal vi skil­jast (I nigdy się nie roz­łą­czy­my) tra­fi­ła na deski teatru w 1994 roku.

Twór­czość Jona Fos­se zali­cza­na jest do nor­we­skie­go post­mo­der­ni­zmu. Nobli­sta jest auto­rem dra­ma­tów, ese­jów, wier­szy, ksią­żek dla dzie­ci oraz powie­ści. Jego sztu­ki wysta­wio­no na ponad 120 sce­mach całe­go świa­ta, a twór­czość prze­tłu­ma­czo­no na ponad 40 języków.

Za opu­bli­ko­wa­ną w 1989 roku wraz z Alf-Kåre Ber­giem książ­kę dla dzie­ci „Uen­de­lig seint” (Nie­skoń­cze­nie póź­no) otrzy­mał pierw­szą nagro­dę – Nagro­dę Lite­rac­ką dla Lite­ra­tu­ry Dzie­cię­cej w Języ­ku Nynorsk. W 1999 roku otrzy­mał Nagro­dę Doblo­uga, w 2007 roku – Nagro­dę Nor­dyc­ką Aka­de­mii Szwedz­kiej, a w 2015 roku za try­lo­gię powie­ści „Andva­ke”, „Olavs drau­mar” (Sny Ola­fa) i „Kveld­svævd” – Nagro­dę Lite­rac­ką Rady Nor­dyc­kiej. W 2022 roku „Eit nytt namn – Sep­to­lo­gien VI-VII” tra­fi­ła na krót­ką listę nomi­no­wa­nych do Nagro­dy Bookera.

Anna Tess Gołębiowska

Gra­fi­ka głów­na Nobel Pri­ze Twitter