Dzisiaj, 6 czerwca, obchodzimy dwa wyjątkowe święta związane z Rosją, jej kulturą, literaturą oraz językiem. Po pierwsze 6 czerwca to dzień języka rosyjskiego ustanowiony przez UNESCO. Po drugie to właśnie tego dnia obchodzimy 219 rocznicę urodzin wybitnego poety Aleksandra Puszkina, określanego zaszczytnym mianem twórcy współczesnego literackiego języka rosyjskiego. Z tej okazji postanowiliśmy przybliżyć wam subiektywny wybór kilku nazwisk czołowych rosyjskich pisarzy – zarówno tych klasycznych, jak i współczesnych.
Fiodor Dostojewski
Fiodor Dostojewski jest jednym z ważniejszych rosyjskich myślicieli i pisarzy, zaliczanym do grona najbardziej wpływowych twórców literatury światowej. Pisane przez niego dzieła były realistycznymi powieściami psychologicznymi, w których poruszał liczne problemy moralne, stając się dzięki temu inspiracją dla czytających go filozofów czy psychologów. Jest uznawany za niedościgłego mistrza realistycznej prozy psychologicznej z pogranicza wyobraźni i realności. Jednym z podstawowych motywów powieści Dostojewskiego jest walka dobra z przeważającym na świecie złem. Jego najważniejszą, a także najpopularniejszą powieścią jest „Zbrodnia i kara”. To historia studenta przekonanego o swojej wyższości, Rodiona Raskolnikowa. Aby udowodnić samemu sobie ową wyższość, wręcz nadczłowieczeństwo, postanawia okraść i zabić starą lichwiarkę. Raskolnikow jest przekonany, że wybitne jednostki takie jak on mogą więcej – nadczłowiek może bez żadnych konsekwencji zabić człowieka, gdyż normy moralne nie obowiązują wszystkich w jednakowym stopniu. Morderstwo dokonane przez chłopaka staje się dla niego absurdalnym testem odwagi, jednak z czasem podważa ono wcześniejsze przekonania Raskolnikowa. Kara za zbrodnię zbliża się nieuchronnie, a młodemu zabójcy coraz trudniej nad sobą zapanować. Ratunkiem może okazać się prostytutka Sonia. „Zbrodnia i kara” to jedno z najważniejszych dzieł w historii światowej literatury.
Lew Tołstoj
Lew Tołstoj to jeden z najznakomitszych powieściopisarzy rosyjskich. To także niezwykle ceniony dramaturg, pedagog, a także krytyk literacki. Tołstoj jest uznawany za czołowego przedstawiciela realizmu w literaturze europejskiej, co tylko umacnia jego pozycję na gruncie klasycznej literatury rosyjskiej, europejskiej i światowej. Na przełomie XIX i XX wieku pisarza uznawano za moralny autorytet w Rosji i nie tylko. Jego idee i myśli mialy ogromny wpływ na poglądy takich postaci jak Martin Luther King czy Mahatma Gandhi. Tołstoj był pisarzem wszechstronnym – pisał zarówno teksty zaliczane do publicystyki, jak i docenianą na całym świecie beletrystykę. W tworzonych przez siebie powieściach łączył obiektywne obserwacje ze swoimi poglądami na rzeczywistość. Jego najważniejszymi powieściami są „Wojna i pokój” oraz „Anna Karenina”. „Anna Karenina” jest jedną z najpopularniejszych powieści rosyjskiej literatury pięknej. Tołstoj podejmuje na jej kartach tematy miłości, rodziny i prawa jednostki do szczęścia. Główna bohaterka prowadzi spokojne, lecz nużące życie u boku starszego męża. Otoczenie widzi w niej idealną żonę i matkę, jednak wraz z pojawieniem się Wrońskiego monotonne życie Anny kończy się. Znajomość z hrabią budzi w bohaterce namiętność, o której wcześniej nawet nie śmiała myśleć. Jednak za chwilowe szczęście przyjdzie jej słono zapłacić – biegu wydarzeń nie będzie dało się już zatrzymać. Anna zostanie skazana na potępienie, poddana ostracyzmowi. To wszystko doprowadzi ją do tragicznego finału.
Aleksander Puszkin
Aleksander Puszkin to jeden z czołowych przedstawicieli rosyjskiego romantyzmu określany mianem klasyka rosyjskiej literatury, a przede wszystkim reformatora współczesnego literackiego języka rosyjskiego. Jego wkład w reformę języka literackiego polegał na włączeniu do niego potocyzmów i elementów zaczerpniętych z innych gatunków literackich. Był zafascynowany poezją tworzoną przez Byrona i właśnie pod wpływem tej fascynacji napisał jedno ze swoich najlepszych dzieł – „Eugeniusza Oniegina”. W młodości był związany z dekabrystami, a przez swoją antycarską działalność został zesłany na południe Rosji. Znał i cenił Adama Mickiewicza. Jednym z jego najważniejszych utworów jest „Dama pikowa” będąca krótką, ale zapadającą głęboko w pamięć nowelą. Puszkin przedstawia w niej uniwersalną historię z wiarygodnymi oraz dobrze napisanymi postaciami. To przewrotna opowieść z hazardem i intrygą w tle.
Michaił Bułhakow
Michaił Bułhakow to znany na całym świecie rosyjski pisarz i dramaturg. Stworzył jedno z najważniejszych dzieł XX wieku – powieść „Mistrz i Małgorzata”. Ojciec pisarza, profesor Kijowskiej Akademii Duchownej, zmarł wcześnie, więc młody Bułhakow wychowywał się bez niego. Pomimo bardzo skromnych warunków materialnych cała rodzina Bułhakowa żywo interesowała się muzyką oraz teatrem. Pisarz studiował medycynę, pracował w szpitalach polowych, a także jako wiejski lekarz. W 1916 roku założył z żoną szpital, gdzie zajmował się przede wszystkim amputacjami będącymi skutkiem obrażeń wojennych. Bułhakow przebył również uzależnienie od morfiny, do której ze względu za swój zawód miał łatwy dostęp. Jego najgłośniejsza książka „Mistrz i Małgorzata” na stałe weszła do kanonu światowej literatury. Jest to wielowątkowa powieść szkatułkowa wypełniona licznymi literackimi odniesieniami. Umyka wszystkim, którzy chcą ją interpretować w jednoznaczny sposób. To książka, która wpłynęła na literaturę oraz kulturę i kształtuje je do dzisiaj. Obok genialnego i pozbawionego banału wątku miłosnego między Mistrzem i Małgorzatą odbiorca znajdzie w „Mistrzu i Małgorzacie” liczne filozoficzne rozważania dotyczące odwiecznej walki dobra i zła, kondycji sztuki, a także konfliktu między społeczeństwem a twórcą.
Vladimir Nabokov
Vladimir Nabokov jest zaliczany do grona najważniejszych pisarzy rosyjskich oraz amerykańskich. Początkowo tworzył w języku ojczystym, by potem przerzucić się na angielski. Napisał również kilka tekstów po francusku. Nabokov z wykształcenia był filologiem, studiował również zoologię, a w ramach hobby układał zadania szachowe. Jego twórczość należy do najwybitniejszych osiągnięć zarówno literatury rosyjskiej, jak i anglojęzycznej. W pisanych przez siebie powieściach Nabokov porusza takie tematy jak estetyka, życie po śmierci, rozważania nad świadomością i rzeczywistością. Oprócz powieści pisał opowiadania, dramaty i poezję. Tłumaczył również z angielskiego na rosyjski (np. „Alicję w Krainie Czarów” Carrolla) oraz odwrotnie („Eugeniusza Oniegina” Puszkina). Swego czasu był także uważany za pisarza kontrowersyjnego – ze względu na swoją najgłośniejszą powieść, „Lolitę”. To historia seksualnej obsesji dojrzałego mężczyzny na punkcie nastoletniej Dolores. Dawniej powieść była otoczona atmosferą skandalu i kontrowersji – autora pomawiano nawet o pornografię czy pedofilię – dzisiaj natomiast jest uznawana za arcydzieło światowej literatury.
Andriej Płatonow
To bardzo znaczący oraz wnikliwy pisarz, który niestety w Polsce jest prawie nieznany. Andriej Płatonow, rosyjski prozaik, eseista, satyryk, a także dramaturg, przez cały okres swojej twórczości musiał zmagać się z ostrą cenzurą, a jego rękopisy wielokrotnie konfiskowano. Pisał przede wszystkim dzieła pełne sarkazmu i absurdu, demaskujące bezmyślność i okrucieństwo systemu komunistycznego. Główną postacią u Płatonowa był najczęściej walczący z przeciwnościami i własnymi słabościami człowiek, a na miejsce akcji swoich powieści pisarz wybierał małe miasta i wsie. Jedną z najważniejszych książek Andrieja Płatonowa jest „Dół”. To antyutopijna opowieść o akcie budowy domu, który w założeniu ma być podstawą lepszej przyszłości. Budowa utyka jednak w martwym punkcie po zrobieniu dziury w ziemi. Cała wizja upada. Pracujący przy kopaniu ogromnego dołu zaczynają spostrzegać bezsensowność swojej pracy. „Dół” wyśmiewa budowany przez socjalizm obraz świata, pokazuje okrucieństwo systemu i wydobywa na wierzch całą jego groteskowość i idiotyzm.
Dmitrij Bykow
Dmitrij Bykow to pisarz, publicysta, krytyk literacki i poeta. Mimo tego, że nie jest politykiem, uważany jest za jednego z czołowych liderów opozycji antyputinowskiej. To współczesny głos protestu wobec władzy, który elektryzuje cały kraj. Osiągniętą pozycję zawdzięcza swojej obywatelskiej postawie, a także trafionym w punkt komentarzom ociekającym satyrą i ironią. Jego książki są połączeniem emocjonującego thrillera, mrocznego kryminału i powieści antyutopijnej. Wszystko to zostało wzbogacone głęboką i nieraz przerażającą refleksją nad historyczną oraz współczesną Rosją. Jedną z jego najlepszych powieści jest „Uniewinnienie” będące alternatywną historią tych, którzy zginęli w radzieckich obozach. Końcówka lat 40. ubiegłego wieku w ZSRR. Ofiary wielkiej czystki, o których wszyscy myśleli, że odeszli już na zawsze, nagle znowu pojawiają się w życiu swoich bliskich. Te nietypowe spotkania cechuje przelotność i… dziwność. Po rozpadzie Związku Radzieckiego wnuk jednego z represjonowanych rozpoczyna własne śledztwo. Chce za wszelką cenę poznać prawdę o tajemniczych powrotach. Podczas rozwiązywania zagadki trafia do położonych na Syberii wiosek, w których sen i jawa są nie do rozróżnienia. Czy uda mu się dotrzeć do prawdy? I jaką cenę przyjdzie mu za to zapłacić?
Zachar Prilepin
To młody rosyjski dziennikarz o filologicznym wykształceniu. Od końca lat 90. XX wieku jest aktywnym członkiem Partii Narodowo-Bolszewickiej. Jest weteranem obu czeczeńskich wojen i laureatem prestiżowych literackich nagród takich jak chociażby Rosyjska Nagroda Literacka „Bestseller Narodowy 2008”. To postać złożona i kontrowersyjna. W swoich książkach celnie obrazuje trudną rosyjską rzeczywistość. Jedną z jego ciekawszych powieści jest „Czarna małpa” będąca wybuchową mieszanką thrillera, psychologicznego dramatu i powieści obyczajowej. Jak każda z książek Prilepina jest całkowicie nieprzewidywalna (i miejscami nierówna – zaczyna się trochę lepiej, niż się kończy). Główny bohater powieści natrafia na ślady tajemniczego laboratorium, w którym przeprowadzane są badania na dzieciach. Ktoś planuje przemienić je w bezwzględne istoty gotowe do zabijania. Zaskakująca akcja powieści jest tylko pretekstem do ukazania nastawionego na podwójne standardy systemu.
Władimir Sorokin
Władimir Sorokin to jeden z najważniejszych przedstawicieli rosyjskiego konceptualizmu skupiającego się na eksponowaniu samego procesu twórczego. Jest również uznawany, obok dwóch innych rosyjskich twórców, za czołowego postmodernistę. Pisze zarówno opowiadania, scenariusze filmowe czy dramaty, jak i powieści. Jego książki są często uznawane za kontrowersyjne – oskarżano go nawet o skłonności faszystowskie. Mimo tego Sorokin jest poczytnym i popularnym autorem. Jego książki tłumaczono między innymi na takie języki jak polski, angielski, niemiecki, francuski, szwedzki czy japoński. Szczególną uwagę warto zwrócić na powieść „Zamieć”. Podczas zimowej zamieci doktor Płaton Iljicz Garin stara się za wszelką cenę wygrać wyścig z czasem i dotrzeć do trawionej przez tajemniczą epidemię boliwijskiego wirusa wsi. Doktor wiezie tam szczepionki, które mogę zniszczyć wirus i ocalić mieszkańców. Jednak przez nieustającą zamieć w podróży czyha na doktora wiele śmiertelnych zagrożeń. Czy uda mu się dotrzeć w porę do wioski i opanować tajemniczą epidemię?
Dmitrij Głuchowski
To jeden z najlepszych rosyjskich pisarzy fantasy tworzących powieści o postapokaliptycznej rzeczywistości. Często określany jest wschodzącą gwiazdą rosyjskiej literatury. Swoją przygodę z pisarstwem rozpoczął już w wieku nastoletnim, publikując w internecie fragmenty opowieści o życiu Rosjan po nuklearnej zagładzie. Stworzone przez niego uniwersum Metro od samego początku zawładnęło sercami czytelników na całym świecie. Po kolejnej wojnie światowej ludzie zostali zmieceni z powierzchni ziemi. Miasta zostały tylko mrocznymi cieniami tego, czym były przed wojną atomową. Wszystkie dziedziny ludzkiego życia zamarły, ustał handel, transport i komunikacja. W Moskwie przeżyli tylko ci, którzy znaleźli schronienie na stacji metra. To tam przeniosły się wszystkie ocalałe szczątki ludzkości próbujące na nowo odbudować dorobek ludzkiej cywilizacji i po prostu żyć dalej z nadzieją na to, że świat będzie jeszcze kiedyś wyglądał tak, jak go zapamiętali. Hodują świnie i grzyby, podróżują między stacjami metra, zadbali nawet o elektryczność. Jednak w każdej chwili mogą dopaść ich czyhające w ciemności zmutowane byty, tajemnicze istoty lub wrogo nastawieni ludzie z innych stacji. To, co pozornie wydaje się być prostą fantastyczną historią, jest tak naprawdę powieścią poruszającą podstawowe problemy takie jak religia, polityka, władza, ustroje, rola sztuki czy filozofii. „Metro 2033” jest pierwszą i najlepszą powieścią z cyklu, z którego można się naprawdę wiele nauczyć. W oparciu o książkę powstało całe uniwersum powieści, a także znakomita gra.
Tak właśnie prezentuje się nasze subiektywne zestawienie czołowych rosyjskich pisarzy – tych tworzących współcześnie i tych określanych mianem światowych klasyków. Ze względu na zamknięcie listy w 10 nazwiskach zabrakło tutaj takich twórców jak Aleksander Sołżenicyn, Anton Czechow, Nikołaj Gogol, Siergiej Łukjanienko, Michaił Szyszkin czy Mariam Petrosyan. Jak widać Rosjanie zajmują czołowe miejsce wśród najważniejszych twórców literatury światowej. Pisane przez nich dzieła dotykają wielu, często trudnych oraz ważnych tematów i przynależą do różnych, nieraz bardzo skrajnych gatunków. Mamy jednak nadzieję, że powyższy tekst zachęci wszystkich, którzy nie mieli kontaktu z literaturą rosyjską, do sięgnięcia po którąś z wymienionych powieści, a tych znających już dzieła klasyków namówimy do pokuszenia się o lekturę współczesnej rosyjskiej prozy.
CzytajPL
