Prawie 30 powieści, tom opowiadań, dwa filmy i trzy sezony serialu. Jack Reacher na stałe rozgościł się w popkulturze, a drogę utorowały mu twarde pięści i bystry umysł. W dzisiejszym tekście przybliżamy fenomen bohatera Lee Childa – z okazji premiery nowej książki, “Tajny raport”, która ukazała się na polskim rynku dzięki wydawnictwu Albatros.
Początki Jacka Reachera sięgają drugiej połowy lat 90. XX wieku. Pierwsza powieść o byłym majorze żandarmerii wojskowej ukazała się w oryginale w 1997 roku. Sześć lat później “Poziom śmierci” trafił w ręce polskich czytelników. Książka zdobyła kilka nagród za najlepszy debiut, a jej autor, Lee Child, znalazł swoje powołanie. Zanim zaczął pisać, ukończył studia prawnicze, pracował w teatrze, telewizji i prowadził rozmowy ze związkami zawodowymi w imieniu firmy Granada Television. Pisanie uważał za “najczystszą formę rozrywki” – ta pochłonęła go na tyle, że od debiutu jesienią 1997 roku regularnie wydaje jedną nową książkę rocznie, a niekiedy dwie (jak w 2010, 2017 i 2021 roku). Zwięzły styl zawdzięcza doświadczeniom z telewizją, gdzie często musiał pisać krótkie, wręcz kilkuzdaniowe scenariusze.
Biorąc pod uwagę fakt, że Lee Child jest Brytyjczykiem (naprawdę nazywa się Jim Grant), który do Stanów Zjednoczonych przeniósł się dopiero w 1998 roku (w wieku 44 lat), może dziwić, jak bardzo powieści o Jacku Reacherze są amerykańskie. Nie chodzi tylko o klimat i osadzenie akcji w małych miasteczkach czy wielkich metropoliach, które są zakorzenione w popkulturowej zbiorowej świadomości czytelników. Warto zwrócić również uwagę na konwencję, pewien powtarzający się schemat i kreację głównego bohatera. Child przyznaje się do inspiracji przygodowymi powieściami W.E. Johnsa i sensacyjnymi klasykami Alistaira MacLeana. Sam cykl o Reacherze wydaje się być również zakorzeniony w najstarszym micie Ameryki – micie Dzikiego Zachodu – i najbardziej amerykańskim gatunku – westernie. Mimo że powieści Childa rozgrywają się współcześnie, to warto zwrócić uwagę, że powtarzają one pewne schematy znane właśnie z westernów – bohater, ostatni sprawiedliwy, pojawia się znikąd w miasteczku, w którym dzieje się zło, pomaga lokalnej społeczności, a po wypełnieniu zadania znika, przenosząc się w inne miejsce. Ma w sobie ujmującą szczerość i kiedy trzeba – potrafi być brutalny.
Reacher ma w sobie więc cechy rewolwerowca, kowboja, ale to też bohater żywcem wyjęty z kina akcji lat 80. XX wieku. Wówczas w wypożyczalniach video królowały “tanie akcyjniaki” z twardzielami wyciosanymi z marmuru: Arnoldem Schwarzeneggerem, Sylvestrem Stallonem, Kurtem Russelem, Chuckiem Norrisem, Jean-Claude’em Van Damme’em czy – w bardziej samoświadomej, humorystycznej odsłonie – Bruce’em Willisem. Bohater powieści Childa, mając za sobą wojskową przeszłość, włóczy się po Stanach, mając przy sobie jedynie składaną szczoteczkę do zębów, garść dolarów, a niekiedy też paszport i kartę płatniczą. Gdy jego ubranie się zużyje, kupuje nowe, nie przywiązuje się do przedmiotów ani znajomości. Od typowych twardzieli kina akcji w stylu odróżnia go analityczny umysł, bystre oko i detektywistyczne umiejętności, jakich nie powstydziłby się zakochany w sztuce dedukcji Sherlock Holmes. Bo wygląd jak najbardziej pasuje: Child opisuje go jako blondyna o niebieskich oczach, który liczy 195 centymetrów wzrostu, waży około 100 kilogramów, a jego klatka piersiowa ma obwód 127 centymetrów.
Trudno więc wyobrazić sobie Jacka Reachera jako Toma Cruise’a – hollywoodzki gwiazdor wcielił się w tę postać w dwóch filmach, choć nie można odmówić mu talentu, to jednak nie jest typem kulturysty i ma zaledwie metr siedemdziesiąt wzrostu, przy książkowym Reacherze wygląda więc jak dziecko. Pierwszy film trafił do kin w 2012 roku, a za kamerą stanął Christopher McQuarrie, który dziś nierozerwalnie jest kojarzony ze współpracy z Tomem Cruisem. Panowie wspólnie stworzyli dziesięć produkcji, w tym pięć części serii “Mission: Impossible” (cztery ostatnie McQuarrie nie tylko napisał, ale też wyreżyserował). “Jack Reacher: Jednym strzałem”, na podstawie dziewiątej powieści cyklu, był ich czwartym wspólnym filmem (po “Walkirii”, “Na skraju jutra” i “Mission: Impossible – Ghost Protocol”, a jeszcze przed “Mumią” i reżyserowanymi przez McQuirrie’a częściami “M:I”). Casting do głównej roli wzbudził oczywiście kontrowersje, zaś sam film miał mieszane recenzje (64% pozytywnych na Rotten Tomatoes). Warto jednak docenić solidną realizację (pościg samochodowy!) i fakt, że twórcy wiedzą, iż siła powieści leży w ich prostocie. Kolejny film z Cruise’em w roli Reachera – “Jack Reacher. Nigdy nie wracaj” z 2016 roku w reżyserii Edwarda Zwicka – poradził sobie już znacznie gorzej. Adaptacja osiemnastej powieści okazała się przekombinowana, a przez nieintencjonalnie slapstickowe sceny walk, była niemal parodią, która rozczarowała fanów i krytyków (37% pozytywnych recenzji na Rotten Tomatoes). Cykl na kilka lat trafił do twórczego limbo, skąd wyciągnęła do dopiero platforma streamingowa Prime.
Drugie podejście do ekranizacji prozy Childa wymagało świeżego pomysłu. Zamiast na filmy kinowe, zdecydowano się na formę serialu – tańszego w realizacji i pozwalającego na wierniejsze przenoszenie na ekran sensacyjnych powieści. Zaczęto od początku – pierwszy sezon (2022) prezentuje wydarzenia znane z debiutanckiej powieści Childa “Poziom śmierci”. Serial jest imponujący pod względem realizatorskim (surowy, ale pełen rozmachu jeśli chodzi o choreografię walk i strzelanin) i zgrabnie ogrywa znane schematy, które właściwie użyte, dostarczają czystej rozrywki. Produkcja przypadła do gustu widzom i krytykom (96% pozytywnych recenzji na Rotten Tomatoes), co nie powinno dziwić. Prosta, ale nie głupia fabuła, wciągająca intryga, świetnie zrealizowane sceny akcji i magnetyzujący bohater. Największym osiągnięciem serialu było odnalezienie właściwego Reachera. Wciela się w niego Alan Ritchson, chłop jak dąb, który jednak w przeciwieństwie do wielu “karków” – nie ma “twarzy nieskażonej inteligencją”. Obsadowy strzał w dziesiątkę, który doskonale sprawdza się zarówno w wymagających scenach fizycznych, jak i bardziej kameralnych, dramatycznych momentach.
Dwa kolejne sezony (2023, 2025) zostały oparte kolejno na jedenastej odsłonie serii (“Elita zabójców”) i siódmej (“Siła perswazji”). Zanim zobaczymy sezon czwarty, Prime zaprezentuje nam spin-off serii zatytułowany “Neagley”. Na przestrzeni kolejnych powieści Childa poznajemy nowe miejsca i nowych towarzyszy Reachera. Większość książek to zamknięte historie oparte na podobnym schemacie – bohater pojawia się w nowym miejscu, postanawia pomóc potrzebującym lub zostaje wplątany w jakąś intrygę, a po wszystkim odchodzi, kierując się gdzie indziej. Jednocześnie niektórzy bohaterowie powracają w więcej niż jednej powieści – i właśnie taką postacią jest Frances Neagley, przyjaciółka Reachera z wojska, a obecnie prywatna detektyw, która pojawia się w dwóch sezonach serialu i kilku powieściach (m.in. “Bez pudła”, “Ostatnia sprawa”, “Sto milionów dolarów”). Biorąc pod uwagę fakt, że Prime zdecydowało się na realizację spin-offu, można chyba śmiało powiedzieć, że Reacher “się ogląda”, a platforma znalazła właściwą drogę, by przenieść jego przygody na ekran.
Nowej ścieżki w pewnym momencie szukał również autor literackiego pierwowzoru. Dostarczając fanom co roku nową książkę, w pewnym momencie poczuł zmęczenie – nie chcąc zawodzić czytelników, którzy dalej domagali się regularnej dawki nowych przygód Reachera, postanowił rozpocząć współpracę z młodszym bratem, Andrew Childem. Ten również parał się pisarstwem od 2008 roku i miał doświadczenie w tworzeniu powieści sensacyjnych o twardych bohaterach (choć dokładał starań, by nie kopiować stylu brata). Jednocześnie był często pierwszym czytelnikiem nowych powieści o Reacherze, zanim te w ogóle trafiły do wydawcy – dzięki temu był idealnym kandydatem do przejęcia schedy starszego i popularniejszego pisarza. Od 2020 roku obaj autorzy tworzą nowe przygody Reachera wspólnie, a docelowo serię ma przejść Andy. Najnowsza książka z cyklu, która właśnie ukazała się po polsku nakładem wydawnictwa Albatros, podnosi poprzeczkę. “Tajny raport” rozpoczyna się od tego, że Reacher budzi się skuty kajdankami w pomieszczeniu, którego nie zna i nie pamięta, co się wydarzyło, ale czuje, że mocno oberwał. Jak wspomina Andrew Child – po 28 powieściach z cyklu, trudno jest wymyślić dla bohatera nowe wyzwanie. Dlatego postanowił wrzucić bohatera w sam środek akcji od samego początku, a do tego zabawić się jego pamięcią, co skomplikuje sprawę i odbierze mu przewagę, którą często miał nad przeciwnikami. Poprzeczka została postawiona wysoko – czy zostanie przeskoczona w przyszłości, przekonamy się pewnie za rok, gdy do księgarń trafi kolejna przygoda Reachera. Kto wie, może tym razem podpisana już tylko nazwiskiem jednego z Childów.
Zainteresowała Cię postać Jacka Reachera i chcesz wiedzieć, jak wyglądają jego literackie przygody? Możesz sięgnąć po książki, na bazie których powstał popularny serial (“Poziom śmierci”, “Elita zabójców”, “Siła perswazji”) albo czytać powieści Lee Childa w kolejności publikacji lub chronologii wydarzeń. Pierwsza prezentuje się następująco:
- „Poziom śmierci”, 1997
- „Umrzeć próbując” (inny tytuł: „Uprowadzony”), 1998
- „Wróg bez twarzy”, 1999
- „Podejrzany”, 2000
- „Echo w płomieniach”, 2001
- „Bez pudła” (inny tytuł: „W tajnej służbie”), 2002
- „Siła perswazji”, 2003
- „Nieprzyjaciel”, 2004
- „Jednym strzałem”, 2005
- „Bez litości”, 2006
- „Elita zabójców”, 2007
- „Nic do stracenia”, 2008
- „Jutro możesz zniknąć”, 2009
- „61 godzin”, 2010
- „Czasami warto umrzeć”, 2010
- „Ostatnia sprawa”, 2011
- „Poszukiwany”, 2012
- „Nigdy nie wracaj”, 2013
- „Sprawa osobista”, 2014
- „Zmuś mnie”, 2015
- „Sto milionów dolarów”, 2016
- „Adres nieznany” (zbiór opowiadań), 2017
- „Nocna runda”, 2017
- „Czas przeszły”, 2018
- „Zgodnie z planem”, 2020
- „Strażnik”, 2021
- „Lepiej już umrzeć”, 2021
- „Bez planu B”, 2022
- „Sekret”, 2023
- „Tajny raport”, 2024
Jeśli chcesz czytać książki o Reacherze w kolejności chronologii wydarzeń, to podążaj za tą listą (nie uwzględniamy na niej zbioru opowiadań, bo ich akcja rozgrywa się pomiędzy różnymi powieściami):
- „Nieprzyjaciel”
- „Sekret”
- „Sto milionów dolarów”
- „Ostatnia sprawa”
- „Poziom śmierci”
- „Umrzeć próbując”
- „Wróg bez twarzy”
- „Podejrzany”
- „Echo w płomieniach”
- „Bez pudła”
- „Siła perswazji”
- „Jednym strzałem”
- „Bez litości”
- „Elita zabójców”
- „Nic do stracenia”
- „Jutro możesz zniknąć”
- „61 godzin”
- „Czasami warto umrzeć”
- „Poszukiwany”
- „Nigdy nie wracaj”
- „Sprawa osobista”
- „Zmuś mnie”
- „Nocna runda”
- „Czas przeszły”
- „Zgodnie z planem”
- „Strażnik”
- „Lepiej już umrzeć”
- „Bez planu B”
- „Tajny raport”
Przygotował Jan Sławiński
