Women’s Prize for Non-Fiction 2025 – dwa polskie akcenty na długiej liście nominacji

Autor­ka pol­skie­go pocho­dze­nia oraz histo­ria o człon­ki­ni pol­skie­go ruchu opo­ru – to pol­skie akcen­ty, któ­re znaj­dzie­my wśród ksią­żek nomi­no­wa­nych do Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion 2025, jed­nej z naj­bar­dziej pre­sti­żo­wych bry­tyj­skich nagród literackich.

To dopie­ro dru­ga rok, w któ­rym przy­zna­na zosta­nie nagro­da Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion. Powsta­ła jako odzna­cze­nie bliź­nia­cze do Women’s Pri­ze for Fic­tion. czy­li nagro­dy lite­rac­kiej ist­nie­ją­cej od 1996 roku przy­zna­wa­nej za naj­lep­szą powieść anglo­ję­zycz­ną bez wzglę­du na oby­wa­tel­stwo autorki.

Pierw­szą lau­re­at­ką Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion zosta­ła pocho­dzą­ca z Kana­dy Naomi Kle­in za książ­kę „Dop­pel­gan­ger A Trip Into the Mir­ror World”, któ­ra w Pol­sce uka­za­ła się jako „Dop­pel­gän­ger. Podróż do lustrza­ne­go świa­ta” w prze­kła­dzie Han­ny Jan­kow­skiej nakła­dem wydaw­nic­twa Muza.

– Z przy­jem­no­ścią ogła­sza­my dłu­gą listę Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion 2025, na któ­rej zna­la­zły się autor­ki repre­zen­tu­ją­ce róż­no­rod­ne bran­że i spe­cja­li­za­cje, w tym iko­na muzy­ki, praw­nicz­ka zaj­mu­ją­ca się pra­wa­mi czło­wie­ka, dorad­czy­ni poli­tycz­na, bio­loż­ka mor­ska, lekar­ka opie­ki palia­tyw­nej i lau­re­at­ka Nagro­dy Pulit­ze­ra – poin­for­mo­wa­ły orga­ni­za­tor­ki. – Tych 16 ksią­żek to prze­ni­kli­wa i ory­gi­nal­na lista lek­tur na rok 2025. Wybra­ne tek­sty cha­rak­te­ry­zu­je róż­no­rod­ność tema­ty­ki, sty­lu i gatun­ku; czy­tel­nicz­ki i czy­tel­ni­cy znaj­dą w nich wpły­wo­we repor­ta­że poświę­co­ne współ­cze­snym pro­ble­mom obok rewi­zjo­ni­stycz­nych histo­rii i bio­gra­fii oba­la­ją­cych mity; wspo­mnie­nia o samo­sta­no­wie­niu i intym­ne nar­ra­cje, któ­re przy­bli­ża­ją losy zwy­kłych oraz praw­dzi­we spra­wy kar­ne – zarów­no te zna­ne, jak i zapo­mnia­ne. Inne z ksią­żek nie pod­da­ją się kla­sy­fi­ka­cji gatun­ko­wej, łącząc wie­le dys­cy­plin w jed­ną fascy­nu­ją­cą narrację.

– To, co łączy te róż­no­rod­ne tytu­ły, repre­zen­tu­ją­ce tak wie­le dzie­dzin i gatun­ków, to mistrzow­skie pió­ro, ory­gi­nal­ność nar­ra­cji i prze­ni­kli­wość badań. Znaj­du­ją się tu książ­ki, któ­re pro­wo­ku­ją do dys­ku­sji, ofe­ru­ją wgląd w nowe doświad­cze­nia i per­spek­ty­wy, a tak­że przy­wra­ca­ją pamięć i nale­ży­te uzna­nie zapo­mnia­nym histo­riom – oświad­czy­ła Kavi­ta Puri, prze­wod­ni­czą­ca jury. – Wśród zna­mie­ni­tych tytu­łów na tej liście znaj­dzie­my rów­nież pozy­cje, któ­re w mistrzow­ski spo­sób pro­wa­dzą nas przez naj­bar­dziej palą­ce pro­ble­my naszych cza­sów, uka­zu­ją siłę ludz­kie­go ducha, a tak­że te, któ­re jasno wyja­śnia­ją nie­bez­pie­czeń­stwa nie­kon­tro­lo­wa­nej wła­dzy, kon­se­kwen­cje opre­sji oraz potrze­bę dzia­ła­nia i sprze­ci­wu.

Do tej pory tyl­ko dwie z nomi­no­wa­nych pozy­cji zosta­ły prze­tłu­ma­czo­ne na język pol­ski, to „Kon­cern Auto­kra­cja. Dyk­ta­to­rzy, któ­rzy chcą rzą­dzić świa­tem” Anne Apple­baum oraz „Nie­zna­ne obli­cze Wikin­gów. Zapo­mnia­ne opo­wie­ści nor­dyc­kie­go świa­ta” Ele­anor Bar­rac­lo­ugh. Nie zna­czy to jed­nak, że pisar­ki są w naszym kra­ju cał­ko­wi­cie nie­zna­ne, w Pol­sce uka­za­ły się prze­kła­dy innych tek­stów Helen Castor, Jen­ni Fagan, Kate Sum­mer­sca­le, Ale­xis Wri­ght, Yuan Yang, Sue Pri­de­aux, Helen Sca­les oraz Cla­re Mulley.

Poni­żej pre­zen­tu­je­my peł­ną listę lau­re­atek i ich nomi­no­wa­nych książek.

• Anne Apple­baum: „Auto­cra­cy, Inc.: The Dic­ta­tors Who Want to Run the World” (Allen Lane, Pen­gu­in Press, Pen­gu­in Ran­dom House)
pol­skie wyda­nie: „Kon­cern Auto­kra­cja. Dyk­ta­to­rzy, któ­rzy chcą rzą­dzić świa­tem”, prze­kład – Michał Rogal­ski (wydaw­nic­two Ago­ra)
• Ele­anor Bar­rac­lo­ugh: „Embers of the Hands: Hid­den Histo­ries of the Viking Age” (Pro­fi­le Books)
pol­skie wyda­nie: „Nie­zna­ne obli­cze Wikin­gów. Zapo­mnia­ne opo­wie­ści nor­dyc­kie­go świa­ta”, prze­kład – Mag­da Wit­kow­ska (wydaw­nic­two Pró­szyń­ski i S‑ka)
• Helen Castor: „The Eagle and the Hart: The Tra­ge­dy of Richard II and Hen­ry IV by Helen Castor (publi­shed by Allen Lane, Pen­gu­in Press, Pen­gu­in Ran­dom House)
• Neneh Cher­ry: „A Tho­usand Thre­ads” (Fern Press, Vin­ta­ge, Pen­gu­in Ran­dom House)
• Rachel Clar­ke: „The Sto­ry of a Heart” (Aba­cus, Lit­tle, Brown Book Gro­up, Hachet­te)
• Chloe Dal­ton: „Raising Hare” (Canon­ga­te Books)
• Jen­ni Fagan: „Ootlin” (Hut­chin­son Heine­mann, Cor­ner­sto­ne, Pen­gu­in Ran­dom House)
• Lulu Mil­ler: „Why Fish Don’t Exist: A Sto­ry of Loss, Love and the Hid­den Order of Life” (ONE, Push­kin Press)
• Cla­re Mul­ley: „Agent Zo: The Untold Sto­ry of Fear­less WW2 Resi­stan­ce Figh­ter Elż­bie­ta Zawac­ka” (Weiden­feld & Nicol­son, Orion Publi­shing Gro­up, Hachet­te)
• Rebec­ca Nagle: „By the Fire We Car­ry: The Gene­ra­tions-Long Fight for Justi­ce on Nati­ve Land” (Wil­liam Col­lins, Har­per­Col­lins)
• Sue Pri­de­aux: „Wild Thing: A Life of Paul Gau­gu­in” (Faber & Faber)
• Helen Sca­les: „What the Wild Sea Can Be: The Futu­re of the World’s Oce­an” (Gro­ve Press, Atlan­tic Books)
• Kate Sum­mer­sca­le: „The Peep­show: The Mur­ders at 10 Ril­ling­ton Pla­ce” (Blo­oms­bu­ry Cir­cus, Blo­oms­bu­ry Publi­shing)
• Har­riet Wistrich: „Sister in Law: Figh­ting for Justi­ce in a Sys­tem Desi­gned by Men” (Torva, Trans­world, Pen­gu­in Ran­dom House)
• Ale­xis Wri­ght: „Trac­ker” (And Other Sto­ries)
• Yuan Yang: „Pri­va­te Revo­lu­tions: Coming of Age in a New Chi­na” (Blo­oms­bu­ry Cir­cus, Blo­oms­bu­ry Publishing)

Pierw­szy pol­ski akcent wśród nomi­na­cji to już wspo­mnia­ny „Kon­cern Auto­kra­cja. Dyk­ta­to­rzy, któ­rzy chcą rzą­dzić świa­tem” autor­stwa Anne Apple­baum. To ame­ry­kań­sko-pol­ska dzien­ni­kar­ka, publi­cyst­ka „The Atlan­tic”, lau­re­at­ka Nagro­dy Pulit­ze­ra, ozna­czo­na Krzy­żem Ofi­cer­skim Orde­ru Zasłu­gi Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej za wybit­ne osią­gnię­cia w pra­cy dzien­ni­kar­skiej i publi­cy­stycz­nej oraz upo­wszech­nia­nie wie­dzy o naj­now­szej histo­rii Euro­py Środ­ko­wo-Wschod­niej, uho­no­ro­wa­na dok­to­ra­tem hono­ris cau­sa Uni­wer­sy­te­tu Marii-Curie Skło­dow­skiej. Dzien­ni­kar­ka uro­dzi­ła się w Waszyng­to­nie, jej przod­ko­wie emi­gro­wa­li do USA z Euro­py w XIX wie­ku. Po raz pierw­szy odwie­dzi­ła Pol­skę w 1986 roku, by prze­ka­zać tysiąc dola­rów na dzia­łal­ność opo­zy­cyj­ną „Soli­dar­no­ści”. Dwa lata póź­niej zosta­ła war­szaw­ską kore­spon­dent­ką „The Eco­no­mist”, a w 1989 roku pozna­ła Rado­sła­wa Sikor­skie­go, swo­je­go obec­ne­go męża. W 2013 roku otrzy­ma­ła pol­skie obywatelstwo.

Jej nomi­no­wa­na do Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion 2025 książ­ka jest ana­li­zą współ­cze­snych auto­kra­cji, w tym korup­cji służb bez­pie­czeń­stwa oraz pro­fe­sjo­nal­nej pro­pa­gan­dy. Autor­ka zwra­ca też uwa­gę na to, że dyk­ta­to­rzy nie dzia­ła­ją w izo­la­cji, a nawią­zu­ją rela­cje z inny­mi rzą­dzą­cy­mi nie­chęt­ny­mi demokracji.

Dru­gim z pol­skich wąt­ków tego­rocz­nych nomi­na­cji jest boha­ter­ka „Agent Zo: The Untold Sto­ry of Coura­ge­ous WW2 Resi­stan­ce Figh­ter Elż­bie­ta Zawac­ka” Cla­re Mul­ley. Elż­bie­ta Zawadz­ka zna­na też jako Zo była człon­ki­nią ruchu opo­ru w cza­sach II woj­ny świa­to­wej. Naj­pierw jako jedy­na kobie­ta na roz­kaz dowódz­twa Armii Kra­jo­wej dotar­ła z War­sza­wy do Lon­dy­nu, a następ­nie dała radę prze­drzeć się do Pol­ski, ska­cząc na spa­do­chro­nie z samo­lo­tu. W cza­sach PRL‑u zadba­no o to, by jej histo­ria zosta­ła zapo­mnia­na, ale Cla­re Mul­ley dotar­ła zarów­no do mate­ria­łów archi­wal­nych, jak i do osób, któ­re zna­ły zmar­łą w 2009 roku boha­ter­kę, aby utrwa­lić wspo­mnie­nie o niej i jej wal­ce z okupantem.

26 mar­ca pozna­my krót­ką listę nomi­na­cji, a nazwi­sko zwy­cięż­czy­ni zosta­nie ogło­szo­ne 12 czerw­ca. Uho­no­ro­wa­na nagro­dą autor­ka otrzy­ma 30 tysię­cy funtów.

W jury Women’s Pri­ze for Non-Fic­tion 2025 zasia­da­ją dzien­ni­kar­ka, pisar­ka i pre­zen­ter­ka tele­wi­zyj­na Kavi­ty Puri; pisar­ka i pre­zen­ter­ka tele­wi­zyj­na, któ­ra spe­cja­li­zu­je się w histo­rii kul­tu­ry kobiet dr Leah Bro­ad; powie­ścio­pi­sar­ka i kry­tycz­ka Eli­za­beth Buchan; pisar­ka i naukow­czy­ni zaj­mu­ją­ca się ochro­ną śro­do­wi­ska dr Eli­za­beth-Jane Bur­nett oraz pisar­ka i autor­ka new­slet­te­ra „The Hyphen” na Sub­stac­ku Emma Gannon.

Anna Tess Gołę­biow­ska
Zdję­cie głów­ne: mate­ria­ły pra­so­we Women’s Prize