Dubravka Ugrešić zmarła w wieku 73 lat. Choć urodziła się na terenie dawnej Jugosławii, nie lubiła być określana mianem pisarki chorwackiej – twierdziła, że jest pisarką transnarodową. Oraz pisarką traumatyczną, ponieważ trauma była częstym tematem jej twórczości.
O śmierci cenionej i nagradzanej twórczyni poinformował Zagrzebski Instytut Multimedialny (MAMA Zagreb): „Ze smutkiem informujemy, że odeszła Dubravka Ugrešić. Dubravka zmarła dziś, 17 marca 2023 roku, w Amsterdamie, w otoczeniu przyjaciół i rodziny”.
Pisarka odeszła po ciężkiej, choć krótkiej chorobie. Pod koniec marca obchodziłaby 74. urodziny.
Dubravka Ugrešić przyszła na świat 27 marca 1949 roku w Kutinie pod Zagrzebiem (dziś Chorwacja, wtedy – Jugosławia). Gdy w 1991 roku wybuchła wojna na Bałkanach, protestowała przeciwko niej wraz z innymi feministkami. Za antywojenne poglądy została potępiona i padła ofiarą hejtu. W 1993 roku opublikowała tekst „Czarownice z Rio” – nawiązujący do ataków na antywojenne feministki. Publikacja okazała się takim skandalem, że Dubravka Ugrešić opuściła kraj. W ten sposób chciała sprzeciwić się chorwackiemu nacjonalizmowi. Resztę życia spędziła na emigracji, przede wszystkim w Amsterdamie. Przyznała potem, że gdyby nie rozpad Jugosławii, nigdy nie opuściłaby kraju.
– Marzę o tym, że pewnego dnia zedrę z siebie nalepki, którymi uparcie mnie oblepiają (jakbym była człowiekiem-plakatem!) i stanę się znowu tylko swoim imieniem i nazwiskiem. Bo to właśnie, imię i nazwisko, jest wyrazem najwyższego uznania, jakie pisarz może zdobyć – napisała Dubravka Ugrešić w 1999 roku w tekście „Pisarz na wygnaniu” ze zbioru „Czytanie wzbronione” (przekład Danuta Ćirlić-Straszyńska).
Dubravka Ugrešić była profesorką literatury rosyjskiej, przez 20 lat pracowała w Instytucie Teorii Literatury na uniwersytecie w Zagrzebiu; podjęła się m.in. wydania zbioru alternatywnej prozy rosyjskiej (1988). Była pisarką, eseistką, krytyczką kultury, scenarzystką publicystką i tłumaczką.
Jednym z często poruszanych przez nią wątków była multikulturowość, z którą zetknęła się zarówno w Jugosławii (odnosząc się do stereotypów, pisała, że dorastała w otoczeniu zaludnionym przez interesujące stworzenia: Bułgarzy byli „czarni”, Cyganie kradli małe dzieci, Włosi jedli żywe koty, a Czarnogórzanie nie byli ludźmi, lecz żółwiami), jak i później w USA oraz w Holandii.
W 1988 roku Dubravka Ugrešić została laureatką NIN, czyli jednej z najważniejszych literackich nagród w Jugosławii, w 2016 roku – laureatką Nagrody Vilenica, przyznawanej przez Związek Pisarzy Słoweńskich osobom pochodzącym z Europy Środkowej, a 2000 roku – laureatką Nagrody Heinricha Manna, przyznawaną za esej przez niemiecką Akademie der Künste (Akademię Sztuki).
Za zbiór opowiadań „Baba Jaga zniosła jajo” otrzymała w 2010 roku Nagrodę Jamesa’a Tiptree Jr. (obecnie znaną pod nazwą Nagroda Otherwise) – czyli nagrodę przyznawaną za twórczość fantasy i science fiction odważnie poruszającą tematykę płci. Dawna nazwa nagrody nawiązywała do męskiego pseudonimu literackiego Alice Bradley Sheldon; zmiana nastąpiła wskutek tragedii i skandalu związanego z pisarką. W 1996 roku otrzymała Europejską nagrodę za esej Charlesa-Veillona za „Kulturę kłamstwa” oraz „Muzeum bezwarunkowej kapitulacji” – przyznawaną za pracę, „która nabiera wartości świadectwa lub dostarcza owocnej krytyki współczesnych społeczeństw, ich stylu życia i ich ideologii”. Za całokształt twórczości otrzymała w 2006 roku międzynarodową czarnogórską nagrodę Grada Teatra Budva „Stefan Mitrov Ljubiša”.
W 2005 roku została nominowana do Międzynarodowej Nagrody Bookera. W 2007 roku za książkę „Ministerstwo bólu” otrzymała nominację do Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus”, ponadto nazwisko Dubravki Ugrešić często pojawiało się wśród osób typowanych do Literackiej Nagrody Nobla.
Twórczość Dubravki Ugrešić na język polski przetłumaczyły Dorota Jovanka Ćirlić i Danuta Ćirlić-Straszyńska. W języku polskim dostępne są: „Nikogo nie ma w domu” (Znak), „Kultura karaoke” (Korporacja Ha!art), „Życie jest bajką” (Znak), „Kultura kłamstwa” (Wydawnictwo Dolnośląskie, Wydawnictwo Czarne), „Baba Jaga zniosła jajo” (Wydawnictwo Czarne), „Forsowanie powieści-rzeki” (Państwowy Instytut Wydawniczy), „Stefcia Ćwiek w szponach życia” (Wydawnictwo Czarne), „Amerykański fikcjonarz” (Wydawnictwo Czarne), „Czytanie wzbronione” (Świat Literacki), „Ministerstwo bólu” (Świat Literacki, Wydawnictwo Czarne), „Muzeum bezwarunkowej kapitulacji” (Świat Literacki) oraz „Domowe duchy” (Znak).
Zdjęcie główne: Dubravka Ugrešić w 2016 roku, w Norman w Oklahomie. Autorstwo: Shevuan Williams
