Katastrofy naturalne – wichury, tsunami, wybuchy wulkanów, huragany – są nieodłącznymi elementami życia na Ziemi. Zazwyczaj klęski żywiołowe dotykają tropikalnych części świata, miejsc, gdzie stykają się ze sobą płyty tektoniczne. Krótko mówiąc ten temat Polakom znany jest raczej z telewizji niż autopsji.
Niestety w czasie tegorocznego lata w Polsce temat klęsk żywiołowych i katastrof meteorologicznych był szczególnie widoczny w mediach i życiu codziennym. Wszystko przez serię burz i trąb powietrznych, które przeszły nad naszym krajem w sierpniu. Najbardziej dotknięte zostały Bory Tucholskie, gdzie według danych Lasów Państwowych złamanych zostało prawie 10 000 000 m3 drzew. Wskutek nawałnicy zginęło również kilka osób, głośno było o najmłodszych ofiarach, harcerzach, będących wówczas na obozie letnim. Mimo że brzmi to bardzo brutalnie, tego typu zjawiska przyrody często wyglądają niezwykle spektakularnie, dlatego też bywają tematami filmów przyrodniczych i katastroficznych. Zazwyczaj chodzi w nich o wyeksponowanie potęgi żywiołów i natury. Różnego rodzaju katastrofy występują również w literaturze, a poniższy zbiór książek pokazuje, że ten temat interesuje zarówno powieściopisarzy i reportażystów, jak i autorów książek popularnonaukowych.
Pod ziemią – “Ciemność” Hector Tobar
W sierpniu 2010 roku oczy całego świata skierowane były w kierunku Chile, a konkretnie na kopalnię w San Jose na pustyni Atacama. 33 górników pracujących na głębokości 625 metrów zostało uwięzionych pod ziemią z powodu tąpnięcia. Od razu podjęto akcję ratunkową, jednak najważniejsze było jak najszybsze dotarcie do nich z wodą, pożywieniem, zapasem tlenu i lekami. Mężczyźni przeżyli 70 dni na powierzchni ok. 50 m2. O ciężkich chwilach postanowili opowiedzieć jednemu dziennikarzowi i tak powstała „Ciemność” Hectora Tobara.
Burze – “Łowca burz” Reed Timmer
Reed Timmer przedstawia mechanizmy pogodowe prowadzące do tragicznych spustoszeń. Gwiazdor programu Discovery „Łowca burz” od najmłodszych lat pasjonujący się zjawiskami atmosferycznymi pokazuje dwie twarze śmiertelnie niebezpiecznych zjawisk – piękne wizualnie, ale mordercze w skutkach burze, tornada, trąby powietrzne, tsunami i huragany.
Terroryzm – „Niebo jest nasze” Brendan I. Koerner
Katastrofy lotnicze to jeden z najbardziej popularnych motywów amerykańskich filmów sensacyjnych. Jednak także w rzeczywistości nie jest to wcale tak rzadkie zjawisko. Do pierwszego udokumentowanego przejęcia samolotu podczas kursu doszło 1 maja 1961 roku. Od tamtej pory kilkaset maszyn przejęto z użyciem siły. Nie wszystkie tego typu akcje związane były z działalnością terrorystyczną. W swojej książce Brendan Koerner, dziennikarz, który współpracował m.in. z „New York Timesem”, „Harper’s” i „Wired”, opisuje kilkadziesiąt przypadków porwań samolotów pasażerskich. Sporą część stanowiły akty ekstrawagancji, powodowane chęcią zyskania sławy lub desperacją pasażerów. Mimo że książka „Niebo jest nasze” nie opisuje bezpośrednio katastrof lotniczych, to pozwala uzmysłowić sobie, jak łatwo doprowadzić do tragedii, w której może zginąć kilkaset osób.
Niebo – „Przed katastrofą” Noah Hawley
Nic nie wskazywało na to, że mały prywatny samolot, w którym znajdowało się 11 osób, spadnie do oceanu. Tym bardziej, że lot miał trwać zaledwie pół godziny. Na pokładzie znajdowali się zamożni ludzie i tajemniczy malarz. Z katastrofy wychodzą cało dwie osoby – wspomniany malarz, Scott Burroughs, który do momentu katastrofy nie cieszył się przesadnym szczęściem, oraz mały chłopiec, JJ, potomek potentata władającego dużą stacją telewizyjną. Noah Hawley w swojej powieści opisuje mechanizmy, jakie wpływają na przebieg śledztwa rozpoczętego po znalezieniu ocaleńców. W ciekawym, kontrowersyjnym świetle opisuje zasady działania mediów, które w taki sposób manipulują przekazem, że nie wiadomo, kto jest ofiarą, a kto sprawcą.
Zaraza – „Oryks i Derkacz” Margaret Atwood
O Margaret Atwood zrobiło się w ciągu ostatniego roku bardzo głośno dzięki wysokobudżetowemu serialowi Netflixa opartemu na jej książce „Opowieść podręcznej”. W powieści przedstawiła wizję przyszłości, w której dużym problemem okazuje się być współczynnik urodzeń. Z tego powodu skrajnie konserwatywny, totalitarny rząd wydał dekret, przez który płodne kobiety stały się surygatkami dla rodzin dygnitarzy politycznych. W „Oryksie i Derkaczu” ponownie sięga myślami w przyszłość, tym razem serwując obraz świata dotkniętego zarazą, w którym ludzkość została zdziesiątkowana ciężką odmianą gorączki krwotocznej. Dzięki dwutorowej narracji możemy poznać świat sprzed pandemii i po niej.
W górach – „Wszystko za Everest” Jon Krakauer
Jon Krakauer był uczestnikiem wyprawy na Mount Everest w 1996 roku. Ataku na szczyt dokonywały wówczas trzy ekipy. Pechowego 10 maja zaczęła się groźna burza, która doprowadziła do śmierci czterech jego współtowarzyszy, w tym lidera ekspedycji. Książka wzbudziła wiele kontrowersji, jej wydaniu towarzyszyły dyskusje na temat sensowności ryzykowania życia w górach oraz masowości alpinizmu. Książka „Wszystko za Everest” stała się też inspiracją dla filmowców.
Morze – “W samym sercu morza” Nathaniel Philibrick
W listopadzie 1820 roku amerykański statek wielorybniczy został zniszczony przez kaszalota, który wpłynął w okręt. Dwudziestu członków załogi zostaje zmuszonych do dryfowania w małych szalupach ku brzegom Ameryki Południowej. „W samym sercu morza” to opowieść o śmierci, samotności i walce człowieka z naturą o przetrwanie w dramatycznych warunkach. Ostatecznie rozbitkowie dryfowali po dzikim morzu ponad trzy miesiące.
Katastrofa nuklearna – “Plutopia. Atomowe miasta i nieznane katastrofy nuklearne” Kate Brown
Kate Brown w swojej książce „Plutopia. Atomowe miasta i nieznane katastrofy nuklearne” przedstawia dwie miejscowości – Oziorsk i Richland. Łączy je kilka rzeczy, między innymi to, że w ich okolicach produkowany był pluton. Oba miasta, mimo że jedno położone w Rosji, a drugie w Stanach Zjednoczonych, łączy również historia rodem z Archiwum X. W obu przypadkach ściągane do nich były całe rodziny pracowników zakładów chemicznych, oferowano im godne warunki życia i pomoc socjalną. O produkowaniu plutonu, skażeniu środowiska, eksperymentach chemicznych i powszechnej inwigilacji nie ma mowy w żadnych dokumentach, wszystko, co dotyczy fabryk, okryte jest zmową milczenia. Oziorsk i Richland są niczym miasta widma. Kate Brown nie otrzymała zgody na wjazd do Oziorska, a większość relacji świadków zdobyła w sposób tajny lub zaszyfrowany. Niewiele osób zgodziło się na ujawnienie swoich danych. Podobnie było z drugim z opisywanych miast. Za determinację i poruszanie bardzo istotnych społecznie kwestii Brown została wyróżniona wieloma specjalistycznymi nagrodami dziennikarskimi.
Tsunami – “Tsunami” Sonala Deraniyagala
Tsunami uderzyło w wybrzeże Sri Lanki 26 grudnia 2004 roku. W wyniku wichury Sonali Deraniyagala straciła całą swoją rodzinę – męża, dzieci i rodziców. Nikt nie mógł uwierzyć, że jedynie ona przetrwała, że została zupełnie sama z traumą i syndromem ocaleńca. Po latach postanowiła spisać swoje wspomnienia i zrelacjonować dramat życia w cieniu tak potwornej tragedii. „Tsunami” to książka bardzo mocna przede wszystkim dlatego, że jest zapisem prawdziwych wydarzeń.
Żywioły – “Tsunami historii” Maciej Rosalak
Maciej Rosalak w formie popularnonaukowej książki przedstawia losy współczesnego nam świata, na którego kształt w znaczny sposób wpłynęły klęski żywiołowe, wybuchy wulkanów, potężne mrozy i inne anomalie pogodowe. Od epoki lodowcowej, przez podania biblijne, aż do największych europejskich bitew.
Jakub Krasny
O autorze
Miłośnik literatury pięknej uzależniony od koncertów i festiwali.
Chciałby robić tysiąc rzeczy na raz, jednak na drodze do spełnienia stoi jego największy wróg – czas.
Rocznik 94. Redaktor Xięgarni.pl, All in University, kiedyś związany z Valkirią Network. Student Zarządzania Kulturą i Mediami UJ.
Najbardziej lubi poznawać, rozmawiać i przebywać z ludźmi, którzy go inspirują.
