Szczepienie i granica Słowami Roku 2021

Insty­tut Języ­ka Pol­skie­go Uni­wer­sy­te­tu War­szaw­skie­go i Fun­da­cja Języ­ka Pol­skie­go od ponad deka­dy pro­wa­dzi pro­jekt Sło­wa na cza­sie, któ­re­go celem jest moni­to­ro­wa­nie naj­czę­ściej poja­wia­ją­cych się w mowie Pola­ków wyra­zów w danych okre­sach. Nie­daw­no ogło­szo­ne zosta­ły Sło­wa Roku 2021. Gło­sa­mi inter­nau­tów wygra­ło szcze­pie­nie, powo­ła­na przez orga­ni­za­to­rów pro­jek­tu kapi­tu­ła wska­za­ła poza tym granicę.

Jede­na­sta edy­cja ple­bi­scy­tu Sło­wo Roku 2021 zakoń­czy­ła się 5 stycz­nia. Do koń­ca grud­nia inter­nau­ci mogli gło­so­wać na sło­wa spo­śród kil­ku­dzie­się­ciu pozy­cji. Oczy­wi­ście była rów­nież moż­li­wość zgła­sza­nia wła­snych pro­po­zy­cji. W bie­żą­cej edy­cji wzię­ło udział bli­sko 3,3 tysią­ca internautów.

15% wszyst­kich gło­sów opto­wa­ło za szcze­pie­niem i to wła­śnie to sło­wo uzy­ska­ło sta­tus Sło­wa Roku 2021. Na podium zna­la­zły się cno­ta (13%) i zdal­ny (11%). W dal­szej kolej­no­ści inter­nau­ci wska­zy­wa­li na: falę, reasump­cję, infla­cję, gra­ni­cę, antysz­cze­pion­kow­ców, lock­down i obostrzenie.

Sło­wo roku 2021 w róż­nych języ­kach jest dobrą ilu­stra­cją, jak w histo­rii języ­ka nazy­wa­my nowe zja­wi­ska. Kie­dy Edward Jen­ner wyko­rzy­stał zaraz­ki kro­wiej ospy jako ochro­nę przed ospą praw­dzi­wą (czar­ną), wyko­rzy­stał tez nazwę (viru­la) vac­ci­na, czy­li kro­wia od łac. vac­ca „kro­wa” i tak w nazwie każ­dej szcze­pion­ki w więk­szo­ści języ­ków widzi­my kro­wi pier­wia­stek. Wak­cy­na­cja przy­ję­ła się na krót­ko i w pol­sz­czyź­nie, ale osta­tecz­nie wygra­ła inna meta­fo­ra – ogrod­ni­cza. Nauczy­li­śmy się poda­wać czło­wie­ko­wi małą daw­kę zaraz­ków, żeby chro­nić go przed cho­ro­bą, tak jak od wie­ków prze­no­si­my pęd jed­nej rośli­ny na dru­gą, żeby uzy­skać lep­szą zdrow­szą odmia­nę. Oba zabie­gi nazy­wa­my po pol­sku szcze­pie­niem od ogól­no­sło­wiań­skie­go rdze­nia szczep– ‘roz­dzie­lać’. Rze­czow­nik szczep pier­wot­nie ozna­czał uszla­chet­nio­ne drze­wo, dopie­ro póź­niej prze­no­śnie „ple­mię”, komen­tu­je pro­fe­sor Marek Łaziń­ski, zasia­da­ją­cy w kapi­tu­le plebiscytu.

Poza gło­so­wa­niem inter­nau­tów ple­bi­scyt Sło­wo Roku hono­ru­je jesz­cze wyra­że­nia wybra­ne przez spe­cjal­nie powo­ła­ną kapi­tu­łę, zło­żo­ną z języ­ko­znaw­ców z Uni­wer­sy­te­tu War­szaw­skie­go oraz innych pol­skich uczel­ni. Spe­cja­li­ści zde­cy­do­wa­li, że pierw­sze miej­sce ex aequo zdo­bę­dą sło­wa gra­ni­ca i szczepienie.

Gra­ni­ca była już sło­wem wrze­śnia 2015, w roku, w któ­rym sło­wem roku został rze­czow­nik uchodź­ca. Cho­dzi­ło wte­dy o gra­ni­ce połu­dnio­wej Euro­py, w roku 2021 cho­dzi o gra­ni­cę pol­sko-bia­ło­ru­ską. Sło­wo gra­ni­ca jesz­cze nie­daw­no koja­rzo­ne z dowol­nym obsza­rem, z prze­kra­cza­niem, zamy­ka­niem i otwie­ra­niem (w pan­de­mii), z pasz­por­tem (tak­że covi­do­wym), dziś łączy się z wyra­za­mi kry­zys, prze­kro­czyć, nie­le­gal­nie, migrant, stan wyjąt­ko­wy, zasie­ki, mur, obro­na, pro­wo­ka­cja, gło­si kmen­tarz pro­fe­so­ra Mar­ka Łazińskiego.

źró­dło: uw.edu.pl

Naj­lep­sze skar­pet­ki z moty­wa­mi książ­ko­wy­mi w Pol­sce! Zaj­rzyj na Molom.pl