Dziś (9 lutego 2021 roku) swoje 81. urodziny obchodzi najpopularniejszy obecnie pisarz południowoafrykański, laureat literackiej nagrody Nobla, John Maxwell Coetzee. Z tego powodu przygotowaliśmy dla Was 10 ciekawostek na jego temat, które mało kto zna (a szkoda).
1. Jak wymawiać jego nazwisko?
Zacznijmy od podstaw, bo sam słyszałem już kilkanaście wersji – błędnej – wymowy (nierzadko z ust dziennikarzy). O dziwo sprawa nie jest zupełnie prosta. Ten, zdawałoby się, błahy problem stał się w 2009 r. na tyle poważny, że BBC Monitor Magazine opublikowało artykuł na jego temat .
Otóż istnieją dwa akceptowalne sposoby wymowy. Transliterując je na polski alfabet, jedna z nich brzmi „kuutsi”, a druga (bliższa holenderskiej, rodzimej, wymowie) to „kuutsej”. I obie powszechnie występują, co widać w wypowiedziach literaturoznawców na świecie.
Przy czym w tym konkretnym wypadku warto posłuchać, jak przedstawia się sam zainteresowany i chyba najlepiej naśladować tę formę (której to bliżej do „kuutsi”).
2. Książki J. M. Coetzee są naprawdę niesamowite i bynajmniej nie jest to gołosłowna opinia.
Mógłbym tu zacząć rozpisywać się na temat dojrzałości jego literatury, niebanalności poruszanych tematów, świetnych dialogów, widocznych wpływów egzystencjalizmu itp. itd., ale podejrzewam, że moje ochy i achy niekoniecznie przekonałyby czytelnika.
Więc zamiast tego powiem krótko:
• John Maxwell Coetzee jest jednym z pięciu pisarzy w historii, który DWUKROTNIE został uhonorowany nagrodą Bookera (za „Życie i czasy Michaela K.” w 1983 oraz „Hańbę” w 1999 r.).
• W roku 2003 otrzymał literacką nagrodę Nobla „za prozę cechującą się analityczną błyskotliwością i wymownymi dialogami”.
• Jego „Hańba” jest na liście „100 najlepszych [anglojęzycznych] powieści [wszechczasów]” prestiżowego dziennika The Guardian.
3. Niezwykły talent do nauk ścisłych i humanistyczny
Choć nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę, Coetzee skończył niemal jednocześnie filologię angielską (w 1960 r.) i matematykę (w 1961 r.) na Uniwersytecie Kapsztadzkim. I przez pewien czas wydawało się, że jego kariera nie skręci w stronę książek.
4. Programista IBM
W roku 1962 Coetzee przeniósł się do Londynu, gdzie zajął się programowaniem dla takich gigantów jak IBM i ICT. Mimo niezwykłych perspektyw w tej przyszłościowej branży, kontynuował w Anglii swoje studia z zakresu filologii (które w stopniu magistra ukończył w roku 1963).
W roku 1965 przeniósł się do USA w związku ze stypendium z zakresu literaturoznawstwa i już nigdy więcej nie powrócił do branży komputerowej.
Lata spędzone w Wielkiej Brytanii opisał w książce pt. „Młodość”.
5. Polak z pochodzenia
Jego pradziadek (ze strony matki) nazywał się Baltazar Dubiel. Mieszkał we wsi Czarnylas (obecnie w województwie wielkopolskim). Być może to z powodu swoich korzeni pisarz tak często przyjmuje zaproszenia od Polski (odwiedził nasz kraj już czterokrotnie).
6. Obywatel świata
Sam Coetzee urodził się co prawda w Republice Południowej Afryki, ale w swojej dorosłości mieszkał też w Anglii, później w USA, a w roku 2002 przeniósł się do Australii, gdzie przebywa obecnie. W roku 2006 uzyskał australijskie obywatelstwo… a w roku 2014 próbował kandydować do Parlamentu Europejskiego z ramienia holenderskiej partii.
7. Pacyfista
W roku 1968 starał się o status rezydenta w USA, ale nie uzyskał go, gdyż… ośmielił się uczestniczyć w protestach przeciwko wojnie w Wietnamie. Ponadto w marcu 1970 został aresztowany i postawiony w stan oskarżenie za okupację Hayer Halls na terenie Uniwersytetu Buffalo.
Był gorącym krytykiem apartheidu. W roku 1987 stwierdził nawet, że literatura południowoafrykańska jest zdeformowana, niewolnicza i nie w pełni ludzka właśnie z powodu ograniczeń zrodzonych z segregacji rasowej.
W roku 2005 krytykował amerykańskie zmiany prawne, które jakoby miały przysłużyć się Ameryce w roznieconej przez G.W. Busha juniora tzw. „wojnie z terrorem”. Coetzee gorzko ironizował te wydarzenia słowami: „Myślałem, że ludzie, którzy w RPA niszczyli praworządność, byli barbarzyńcami. Teraz wiem, że byli to pionierzy”.
8. Obrońca praw zwierząt
Coetzee jest wielkim krytykiem przemysłowej hodowli zwierząt. W 2008 r. wysłał list protestacyjny w sprawie wiwisekcji praktykowanej na zwierzętach w Kolegium Trójcy Świętej w Dublinie. W 2014 r. próbował kandydować do Parlamentu Europejskiego z ramienia Partij voor de Dieren („Partii na rzecz zwierząt”) – niestety jego kandydatura nie mogła zostać przyjęta z uwagi na to, że nie jest on obywatelem Unii Europejskiej.
No i oczywiście jest wegetarianinem.
9. Od dziecka wielojęzyczny
W jego domu mówiło się głównie w języku angielskim, a na podwórku w afrikaans. Pochodził z rodziny o wielonarodowościowych korzeniach. Nic więc dziwnego, że mimo gigantycznego dorobku literackiego i nagrody Nobla, John Maxwell Coetzee ciągle odnajduje przyjemność w tłumaczeniu na angielski dzieł z innych języków, tj. z holenderskiego i afrikaans.
10. Niełatwe życie prywatne
J. M. Coetzee ożenił się w 1963 r. z Philippą Jubber. Para doczekała się potomstwa: syna Nicholasa oraz córki Giseli. Niestety, małżeństwo nie wytrzymało próby czasu i w roku 1980 para postanowiła się rozwieść. W roku 1989 Nicholas zginął w wypadku samochodowym, mając 33 lata.
Obecnie żyje ze swoją partnerką Dorothy Driver (wykładowczynią akademicką na University of Adelaide).
John Maxwell Coetzee jest niezwykłym pisarzem, wrażliwym na krzywdę ludzi i zwierząt, odważnym, mającym wysokie standardy etyczne i pewnie dzięki temu tworzy tak poruszającą prozę. Życzę autorowi (jak i ludzkości), by jak najwięcej jego dzieł wciąż pojawiało się w księgarniach i bibliotekach na całym świecie.
Przygotował Mikołaj Kołyszko
