Ruszyła maszyna po szynach ospale. Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem. I kręci się, kręci się, koło za kołem… Każdy zna ten jeden z najpopularniejszych wierszy Juliana Tuwima o lokomotywie. Motyw pociągu bardzo często pojawia się w literaturze. Zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i symbolicznym – jako znak podróży, dynamiki, zmian, odkrywania oraz nostalgii i przemijania. Z okazji dnia maszynisty, który obchodziliśmy 16 września, przedstawiamy kilka książek, których akcja rozgrywa się wewnątrz pociągów.
Lektor z pociągu 6:27
„Lektor z pociągu 6:27” to najkrótsza książka w tym zestawieniu. Na 160 stronach opowiada historię prowadzącego przeciętne życie Guylaina Vignollesa. Mężczyzna na co dzień pracuje w zakładzie utylizacji śmieci, a do swojej pracy dojeżdża pociągiem. Codziennie wykrada z pracy pojedyncze strony z książek, które przeznaczone zostały do zniszczenia. Zabrane fragmenty powieści czyta na głos współpasażerom. Z czasem okazuje się, że jego inicjatywa spotyka się z gorącym przyjęciem – w jednym z lokalnych domów starców powstaje fan club jego wystąpień. Pewnego dnia Guylain w jednym z przedziałów znajduje pamiętnik pisany przez nieznaną mu Julię. Mężczyzna postanawia dowiedzieć się, jak najwięcej o tajemniczej kobiecie.
Paul Theroux
Podróż pociągiem może być tematem nie tylko powieści, ale także książek z pogranicza dziennika i reportażu. Paul Theroux to amerykański pisarz włosko-francuskiego pochodzenia, który – można rzec – specjalizuje się w literaturze pociągowej. Teroux napisał kilka książek z relacjami ze swoich dalekich kolejowych podróży. Opisywał między innymi trasy, które pokonywał w Patagonii, południowej Afryce, Europie i Azji.
Najciekawsze z jego książek to „Wielki bazar kolejowy” oraz „Pociąg widmo do Gwiazdy Wschodu”. Dlaczego? Obie łączy ta sama trasa: Londyn–Pekin, ale relacje dzieli trzydzieści lat różnicy. Autor pierwszą podróż odbył w 1973 roku. W „Wielkim bazarze kolejowym” opisał swoją wyprawę ze stolicy Wielkiej Brytanii przez m.in. Francję, Jugosławię, Polskę, Związek Radziecki, Indie, Tajlandię aż do Pekinu. Trzydzieści lat później odbył tę samą trasę, przemierzył wiele krajów, które w międzyczasie bardzo się zmieniły – niektóre już nie istniały, a niektórych nie było, gdy jechał tamtędy pierwszy raz. Swoje doświadczenia z perspektywy bardziej doświadczonego człowieka opisał w „Pociągu widmo do Gwiazdy Wschodu”.
Nocny pociąg do Lizbony
Kolejną książką, której fabuła rozgrywa się w pociągu jest „Nocny pociąg do Lizbony” szwajcarskiego pisarza Pascala Merciera. Główny bohater powieści, berneński nauczyciel Raimund Gregorius, pewnego dnia staje się świadkiem niecodziennej sytuacji – na moście Kirchenfeld dostrzega dziewczynę, która chce popełnić samobójstwo.
Pod wpływem zdarzenia oraz książki portugalskiego pisarza Amadeu de Prado postanawia wyruszyć w podróż do Lizbony. Wsiada do nocnego pociągu, cały czas mając ze sobą książkę de Prado, którą czyta bardzo wnikliwie. Powieść staje się jego nieodłącznym przewodnikiem w kolejowej podróży. Gregorius pragnie dowiedzieć się więcej o pisarzu. W Lizbonie natyka się na ludzi związanych z de Prado i z każdym spotkaniem odkrywa kolejne informacje o jego życiu.
Lód
Duża część fabuły „Lodu” Jacka Dukaja rozgrywa się w przedziałach pociągu Kolei Transsyberyjskiej, który mknie przez ogarnięte mrozem Imperium Rosyjskie. Co oznacza, że czytelnicy mają szansę spędzić kilkaset stron w pociągu z bohaterami jego powieści. Koleją podróżuje główny bohater książki – Benedykt Gierosławski, który wyrusza na poszukiwania swojego ojca. Według tajnych carskich informatorów stary Gierosławski potrafi rozmawiać z lutymi – tajemniczymi aniołami mrozu, które odpowiedzialne są za panujący w Imperium chłód.
W pociągu Benedykt odkrywa różnego rodzaju intrygi i tajne informacje, rozmawia z Nikolą Teslą oraz trafia na ślady swojego ojca. Książka Dukaja to idealna pozycja dla fanów historii alternatywnej, kryminału, powieści przygodowej, steampunku i czytelników klasycznych, monumentalnych powieści w stylu „Lalki” Bolesława Prusa.
Dziewczyna z pociągu
„Dziewczyna z pociągu” to obok „Zaginionej dziewczyny”, serii o Greyu i „Gwiazd naszych winy” jeden z najgłośniejszych światowych bestsellerów ostatnich lat. Jak wskazuje tytuł, Paula Hawkins przedstawiła historię bohaterki, która codziennie przemieszcza się koleją. Po drodze do pracy obserwuje, co dzieje się na zewnątrz. Patrzy w okna mieszkań, szczególnie zwraca uwagę na życie jednej pary Z czasem zaczyna sobie uświadamiać, że śmiało może powiedzieć, że zna tych ludzi. Pewnego dnia zauważa coś niepokojącego – gdy dochodzi do wstrząsającego zdarzenia, znajduje się w centrum wydarzeń, które pokażą, że nie jest jedynie dziewczyną z pociągu.
W 2016 roku na podstawie powieści powstała wysokobudżetowa ekranizacja w reżyserii Tate’a Taylora z Emily Blunt w roli głównej. Film kosztował przeszło 45 milionów dolarów, jednak jego produkcja już po kilku dniach się zwróciła. Ostatecznie film zarobił prawie 200 milionów dolarów na całym świecie.
Orient Express
Na specjalną uwagę zasługują książki poświęcone Orient Expressowi. Tak nazywana była ekskluzywna linia łącząca Paryż ze Stambułem (ówczesnym Konstantynopolem), która z czasem stała się jedną z najbardziej znanych linii kolejowych na świecie. W pierwszą podróż tą trasą pociąg ruszył 4 października 1883 roku. Pociąg kursował przez prawie sto lat, z dwiema przerwami podczas wojen światowych. Ostatni kurs oryginalnego Orient Expressu odbył się w 1962 roku, a w 1977 roku pociąg po raz ostatni przebył alternatywną trasę przez Bałkany. Orient Expressem jeździli ludzie zamożni, arystokraci, politycy, rodziny królewskie, biznesmeni i wysoko postawieni wojskowi. Bilety były trudne do zdobycia głównie ze względu na wysoką cenę. Pociąg był niezwykle ekskluzywny, posiadał pokoje o wysokim standardzie, był bogato zdobiony. Serwowano w nim bardzo dobre jedzenie i drogi alkohol. Łączył świat zachodni ze Wschodem
Nic dziwnego, że dla wielu pisarzy stał się inspiracją do stworzenia powieści, których akcja rozgrywa się wewnątrz pociągu. Bez dwóch zdań najgłośniejszą z nich jest książka brytyjskiej mistrzyni kryminału Agathy Christie pt. „Morderstwo w Orient Expressie”. W czasie podróży dochodzi do brutalnej zbrodni – w tragiczny sposób ginie jeden z podróżników. Podejrzanych o morderstwo jest dwanaście osób, z których każda miała motyw, by popełnić zbrodnię. Sprawę próbuje rozwikłać niezastąpiony belgijski detektyw z wąsikiem – Herkules Poirot. Na podstawie książki powstało kilkanaście ekranizacji, gier, komiksów i scenariuszy RPG.
Orient Express pojawia się także w powieści Gregora von Rezzoriego. Główny bohater, bogaty Amerykanin, postanawia porzucić żonę i dziecko i wyrusza w świat w poszukiwaniu sensu życia. Spokój odnajduje, podróżując Orient Expressem, który pamięta z młodości. Po latach odświeża wspomnienia czasów, które już nie wrócą, mających niebagatelny wpływ na jego życie – takich, których nie da się łatwo zapomnieć.
Również autor głośnej powieści „Fahrenheit 451” Ray Bradbury umieścił fabułę swojego opowiadania „On the Orient, North” właśnie we wnętrzu Orient Expressu. Ciekawy pomysł na powieść miał także Graham Greene, który w przedziale pociągu zmierzającego do Stambułu posadził żydowskiego biznesmena, tancerkę, działacza socjalistycznego, nad którym wisi kara śmierci, dziennikarkę oraz zbrodniarza, który ma na swoim koncie kilka poważnych przestępstw, z mordestwem na czele. W ciągu trzech dób podróży nawiązuje się między nimi bardzo interesująca więź. „Pociąg do Stambułu” to pełna napięcia historia o zderzeniu charakterów i ludziach, którzy podążając do wspólnego celu, skazani są na przebywanie ze sobą.
Pociąg widmo
Pociąg widmo to bardzo popularny motyw powieści z dreszczykiem. Często wykorzystywał go pisarz nazywany „polskim Lovecraftem” – Stefan Grabiński. Autor zyskał popularność zbiorem nowel pt. „Demon ruchu”, w którym opowiadania osnute są wokół tajemniczego pociągu i mrocznej stacji kolejowej. Dodatkowo nastroju dodaje dziwne zachowanie załogi – konduktorów, maszynistów i dróżników.
Na tropie znikających pociągów był także detektyw (utożsamiany z Sherlockiem Holmesem, choć nie ma informacji, że to on) w opowiadaniu Arthura Conana Doyle’a pt. „The Story of the Lost Special”. W czerwcu 1890 roku pociąg jadący z Londynu do Liverpoolu nie dociera na miejsce, za zaginionych zostają uznani nie tylko pasażerowie, ale również cały skład konduktorski.
Zamknięcie fabuły w kolejowym wagonie daje pisarzom wiele możliwości na stworzenie niepowtarzalnej atmosfery, dzięki której mogą wykrzesać ze swoich bohaterów skrywane w nich pasje, tęsknoty, przemyślenia i mroczne strony. Rytm jadącego pociągu może wpłynąć korzystnie zarówno na budowanie napięcia, jak i na wywołanie w bohaterach (więc i w czytelniku) poczucia nostalgii. Pomiędzy dialogami słychać tylko jak pociąg dudni i stuka, łomoce i pędzi. A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!
O autorze
Miłośnik literatury pięknej uzależniony od koncertów i festiwali. Chciałby robić tysiąc rzeczy na raz, jednak na drodze do spełnienia stoi jego największy wróg – czas.
Rocznik 94. Redaktor Xięgarni.pl, All in University, kiedyś związany z Valkirią Network. Student Zarządzania Kulturą i Mediami UJ.
Najbardziej lubi poznawać, rozmawiać i przebywać z ludźmi, którzy go inspirują.
