Pisarz trzech kultur – Joseph Conrad

3 sierp­nia 1924 zmarł jeden z naj­waż­niej­szych pisa­rzy prze­ło­mu XIX i XX wie­ku, autor „Jądra ciem­no­ści” i „Lor­da Jima” − Joseph Con­rad Korze­niow­ski. W jego twór­czo­ści moż­na doszu­kać się moty­wów cha­rak­te­ry­stycz­nych dla kil­ku nur­tów lite­rac­kich, dla­te­go jest to twór­ca, któ­ry nie daje się łatwo zaszufladkować.

Pol­skie korzenie

Józef Kon­rad Korze­niow­ski uro­dził się 3 grud­nia 1857 roku w Ber­dy­czo­wie, mie­ście znaj­du­ją­cym się obec­nie w obwo­dzie żyto­mier­skim na tere­nie Ukra­iny. Jego ojciec, Apol­lo, za swo­ją dzia­łal­ność arty­stycz­ną i poli­tycz­ną zosta­je zesła­ny na Sybe­rię. Mat­ka posta­na­wia poje­chać tam razem z mężem, dla­te­go malut­ki Józef musi udać się na zesła­nie razem z rodzicami.

Znajdź na Woblink.com

W wie­ku ośmiu lat chło­piec tra­ci mat­kę. Tra­fia wte­dy pod opie­kę wuja, Tade­usza Bobrow­skie­go. Dzię­ki zacho­wa­nym listom, któ­re wymie­nia­li ze sobą, dziś wie­le wie­my na temat prze­szło­ści Józe­fa. Nie­ste­ty tyl­ko z kore­spon­den­cji wuj­ka, bowiem listy Korze­niow­skie­go spło­nę­ły. Czte­ry lata po śmier­ci mat­ki umie­ra tak­że ojciec, któ­ry od momen­tu zwol­nie­nia z zesła­nia był na gra­ni­cy śmierci.

Józef Korze­niow­ski uczęsz­cza do szkół we Lwo­wie i w Kra­ko­wie, jed­nak bez żad­nych suk­ce­sów. Bez wykształ­ce­nia jego karie­ra w Austro-Węgrzech jest prak­tycz­nie nie­moż­li­wa. Przez powstań­czą prze­szłość ojca mło­dy Korze­niow­ski nie ma wstę­pu do Rosji. Chy­ba że chce natych­miast tra­fić do woj­ska lub niewoli.

Pasja? Mor­skie podróże

Nie chcąc blo­ko­wać marzeń chło­pa­ka o podró­żo­wa­niu po świe­cie, wuj pozwa­la mu na wyjazd do Fran­cji. W Mar­sy­lii Józef Korze­niow­ski zacią­ga się jako mary­narz na sta­tek han­dlo­wy. Po czte­rech latach służ­by jego karie­ra sta­je w miej­scu. Korze­niow­ski dosta­je odmo­wę prze­dłu­że­nia pasz­por­tu. Wów­czas wpa­da na pomysł wyjaz­du do Wiel­kiej Bry­ta­nii, gdzie mary­nar­ka potrze­bo­wa­ła świe­żej krwi. Osta­tecz­nie pisarz spę­dza 17 lat na stat­kach han­dlo­wych i wojen­nych. Podró­żu­je i słu­ży pod­czas rej­sów m.in. do Austra­lii, Sin­ga­pu­ru i Afryki.

Znajdź na Woblink.com

Póź­ny, ale bar­dzo dobrze przyjęty

Mimo że wycho­wał się w Pol­sce, a nasto­let­nie lata spę­dził we Fran­cji i bie­gle posłu­gi­wał się zarów­no pol­skim, jak i fran­cu­skim, to jed­nak angiel­ski wybie­ra do pisa­nia. Zaczy­na bar­dzo póź­no, pierw­sza powieść Korze­niow­skie­go uka­zu­je się w 1895 roku, gdy pisarz ma 38 lat! „Sza­leń­stwo Almay­era” – powieść, w któ­rej połą­czył moty­wy roman­so­wo-przy­go­do­we z wąt­ka­mi egzy­sten­cjal­ny­mi – zbie­ra bar­dzo dobre recen­zje, co napę­dza Con­ra­da do two­rze­nia kolej­nych dzieł. Po suk­ce­sie pierw­szej książ­ki Korze­niow­ski posta­na­wia na sta­łe zamiesz­kać w Lon­dy­nie i utrzy­my­wać się tyl­ko z pisania.

„Jądro ciem­no­ści” – jed­no z naj­waż­niej­szych współ­cze­snych dzieł literackich

Znajdź na Woblink.com

W 1902 roku uka­zu­je się jego naj­waż­niej­sza powieść/opowiadanie pod tytu­łem „Jądro ciem­no­ści”. Książ­ka uzna­wa­na jest za nie­zwy­kle cen­ne dzie­ło kul­tu­ry bry­tyj­skiej. Jest to histo­ria opar­ta o prze­ży­cia Con­ra­da zwią­za­ne z obser­wo­wa­niem nie­wol­nic­twa i okru­cień­stwa bia­łych ludzi w Afry­ce. Con­rad bez­po­śred­nio nawią­zu­je w niej do Wol­ne­go Pań­stwa Kon­go rzą­dzo­ne­go przez nie­zwy­kle bru­tal­ne­go kró­la Bel­gii, Leopol­da II. Wie­lu czy­tel­ni­ków doszu­ki­wa­ło się w głów­nym boha­te­rze „Jądra ciem­no­ści” Char­le­sie Mar­lo­wie, alter ego Con­ra­da. Boha­ter bowiem, podob­nie jak Con­rad, pod wpły­wem swo­ich obser­wa­cji prze­sta­je wie­rzyć w ilu­zje kolonializmu.

Adap­ta­cje

Już na samym począt­ku histo­rii kina twór­czość Con­ra­da sta­ła się inspi­ra­cją dla pro­du­cen­tów fil­mo­wych. Do tej pory się­gnę­li po nią naj­więk­si reży­se­rzy, a posta­cie wymy­ślo­ne przez Con­ra­da odgry­wa­li świa­to­wej sła­wy aktorzy.

Znajdź na Woblink.com

W 1919 roku, jesz­cze za życia Con­ra­da, powstał nie­my film „Vic­to­ry”, któ­re­go fabu­ła opar­ta była na wyda­nej 4 lata wcze­śniej książ­ce pod tym samym tytu­łem. Następ­nej ekra­ni­za­cji Korze­niow­ski nie dożył. W 1925 roku uka­zał się film „Lord Jim” w reży­se­rii Vic­to­ra Fle­min­ga, twór­cy takich fil­mów jak „Boha­te­ro­wie morza” (1937), „Czar­no­księż­nik z kra­iny Oz” (1939) czy „Prze­mi­nę­ło z wia­trem” (1939), za któ­re­go otrzy­mał Osca­ra. Kolej­nym wiel­kim reży­se­rem, któ­ry wziął na warsz­tat pro­zę Con­ra­da, był Alfred Hitch­cock, któ­ry sfil­mo­wał „Taj­ne­go agen­ta”. Do dziś naj­gło­śniej­szą inter­pre­ta­cją fil­mo­wą pro­zy Con­ra­da jest „Czas apo­ka­lip­sy”, opar­ty na powie­ści „Jądro ciem­no­ści”. Film wyre­ży­se­ro­wał wie­lo­krot­ny lau­re­at Osca­ra, Fran­cis Ford Cop­po­la. W fil­mie wystą­pi­li mię­dzy inny­mi Mar­tin She­en i Mar­lon Brando.

Pisarz trzech kultur

Wycho­wa­ny w Pol­sce, doj­rze­wa­ją­cy we Fran­cji, resz­tę życia spę­dza w Wiel­kiej Bry­ta­nii, pisząc po angiel­sku. Joseph Con­rad był pisa­rzem mię­dzy­na­ro­do­wym, jed­nym z naj­wy­bit­niej­szych euro­pej­skich pisa­rzy prze­ło­mu wie­ków. W wie­lu kra­jach świa­ta „Jądro ciem­no­ści” czy „Lord Jim” to powie­ści, któ­re obo­wiąz­ko­wo czy­ta się w szko­le i o któ­rych dys­ku­tu­je się na uczelniach.

Znajdź na Woblink.com

Festi­wal i Nagro­da Conrada

W tym roku po raz dzie­sią­ty w Kra­ko­wie odbę­dzie się festi­wal lite­rac­ki, któ­re­go patro­nem jest wła­śnie Józef Korze­niow­ski. Con­rad Festi­val to jed­no z naj­waż­niej­szych wyda­rzeń lite­rac­kich, nie tyl­ko w Pol­sce. Festi­wal posia­da reno­mę mię­dzy­na­ro­do­wą, o czym świad­czą poja­wia­ją­cy się na nim goście. W cią­gu ostat­nich lat gości­li w Kra­ko­wie lau­re­aci Nagro­dy Nobla (Orhan Pamuk, Swie­tła­na Alek­si­je­wicz) oraz wyróż­nie­ni Nagro­dą Booke­ra (Richard Fla­na­gan, Ele­anor Cat­ton, Mar­lon James). Przy oka­zji Festi­wa­lu od kil­ku lat przy­zna­wa­na jest też Nagro­da Con­ra­da dla debiu­tu­ją­cych pol­skich auto­rów, któ­ra ma na celu pomóc im w roz­po­czę­ciu lite­rac­kiej kariery.

Rok Con­ra­da

Sejm Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej uchwa­lił, że rok 2017 będzie rokiem Jose­pha Con­ra­da. Z tej oka­zji w całej Pol­sce odby­ły się róż­ne­go rodza­ju uro­czy­sto­ści i wspo­mnie­nia jego twór­czo­ści. W mie­ście, z któ­rym pisarz był zwią­za­ny, w Kra­ko­wie, oprócz festi­wa­lu Con­ra­da odby­ło się rów­nież odsło­nię­cie poświę­co­ne­go Con­ra­do­wi mura­lu. Ponad­to jeden z przy­stan­ków komu­ni­ka­cji miej­skiej wysty­li­zo­wa­ny został według inspi­ra­cji „Jądrem ciemności”.

Jakub Kra­sny

Zdję­cie wyróż­nia­ją­ce fot. wikipedia.org / fot. Alvin Lang­don Coburn / dome­na publiczna

O autorze

Miło­śnik lite­ra­tu­ry pięk­nej uza­leż­nio­ny od kon­cer­tów i festi­wa­li. Chciał­by robić tysiąc rze­czy na raz, jed­nak na dro­dze do speł­nie­nia stoi jego naj­więk­szy wróg – czas.

Rocz­nik 94. Redak­tor Xięgarni.pl, All in Uni­ver­si­ty, kie­dyś zwią­za­ny z Val­ki­rią Network. Stu­dent Zarzą­dza­nia Kul­tu­rą i Media­mi UJ.

Naj­bar­dziej lubi pozna­wać, roz­ma­wiać i prze­by­wać z ludź­mi, któ­rzy go inspirują.